آمبولی ریه

آمبولی ریه چیست؟

در روند طبیعی گردش خون در بدن، خونِ بدون اکسیژن از راه شریان‌ها از قلب به ریه‌ها می‌آید. در ریه، اکسیژن خون تامین می‌شود و خون دوباره به قلب بازمی‌گردد. اکنون خونِ سرشار از اکسیژن از راه قلب به تمام اعضای بدن پمپاژ می‌شود و اکسیژنِ مورد نیاز سلول‌های بدن را تامین می‌کند. در پدیده آمبولی ریه، لخته‌ای از خون، چربی یا تکه کوچکی از استخوان شکسته از راه گردش خون وارد ریه شده، در آنجا متوقف می‌شود.

گرفتگی رگ مشکلات جدی برای بدن انسان به همراه دارد که آسیب به ریه‌ها یکی از آنها است. البته کاهش سطح اکسیژن خون مشکلات دیگری را هم برای بدن پدید می‌آورد که آسیب به اعضای دیگر بدن یکی از آنها است. در شرایطی که اندازه لخته بزرگ باشد، یا شریان‌های کوچک‌تری با لخته بسته شوند، می‌تواند جان فرد در خطر باشد.

علائم امبولی ریه

عوامل خطر بروز امبولی ریه بسته به میزان درگیر شدن ریه، اندازه لخته‌ها و اینکه آیا شما بیماری زمینه‌ای ریوی یا قلبی دارید، می‌تواند بسیار متفاوت باشد. علائم امبولی ریه ممکن است شبیه سایر شرایط یا مشکلات پزشکی باشد. همیشه برای تشخیص با یک ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی صحبت کنید. نوع و میزان علائم امبولی ریه به اندازه امبولی و اینکه آیا شما مشکلات قلبی و/یا ریوی دارید بستگی دارد.

موارد زیر شایع‌ترین علائم امبولی ریه هستند؛ با این حال، هر فرد ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کند:

• تنگی نفس ناگهانی (شایع‌ترین علائم امبولی ریه)
• درد قفسه سینه؛ ممکن است احساس کنید دچار حمله قلبی شده‌اید. این درد اغلب تیز است. زمانی که عمیق نفس می‌کشید احساس شده و اغلب شما را از نفس عمیق بازمی‌دارد. همچنین می‌تواند هنگام سرفه یا خم شدن تشدید شود.
• احساس اضطراب بی‌دلیل و ناگهانی که تکرار می‌شود
• احساس سرگیجه، سبکی سر یا غش
• ضربان قلب نامنظم و سریع (آریتمی قلب)
• تپش قلب
• سرفه و سرفه خونی
• تعریق بیش از حد و آنرمال
• فشار خون پایین
• ممکن است علائم ترومبوز ورید عمقی (DVT) مانند درد در پای آسیب‌دیده (ممکن است فقط هنگام ایستادن یا راه رفتن رخ دهد)، تورم در ساق پا و درد، حساسیت، قرمزی یا گرمی در پا را تجربه کنید
• قرمزی یا تغییر رنگ پوست
• تب
• پوست مرطوب یا بد رنگ (سیانوز)

علامت‌های هشداردهنده ایجاد لخته خون در ریه:

هنگامی که لخته‌ای در وریدهای پا ایجاد شود، فرد آماده دچار شدن به آمبولی ریه است. در صورت دیدن این علامت‌ها هم باید پزشک را خبر کنید:

• ورم کردن پا یا بازو، یا داغ شدن بیش از حد پا یا بازو.
• احساس درد یا ناراحتی در پا، هنگام ایستادن یا راه رفتن.
• بزرگ‌تر و مشخص‌تر دیده شدن رگ‌های پا یا بازو.
• قرمز شدن یا تغییر رنگ پوست در بازو یا پایی که آسیب دیده.

از دلایل دیگر بروز آمبولی ریه به موارد مختلفی باید اشاره کنیم:

• پروازهای طولانی با هواپیما و بی‌حرکت ماندن پاها در طول پرواز.
• بی‌حرکت ماندن پاها در زمان سفر با اتوبوس یا ترن در مدت طولانی.
• بیماری‌های مختلف و بستری شدن‌های طولانی.
• مصرف برخی داروها مانند قرص‌های ضد بارداری.
• سیگار کشیدن.
• بیماری سرطان.
• جراحی‌های مختلف.
• بارداری.
• آسیب به دیواره رگ‌های خونی، مانند آسیب به ساق پا.

اگر به تشخیص و درمان آمبولی ریه به‌موقع رسیدگی نشود، می‌تواند منجر به مرگ بیمار شود. این بیماری به دلیل بسته شدن یکی از رگ‌های ریه شروع می‌شود. گاهی حرکت لخته خون از بخش‌های دیگر بدن مثل پاها و یا سر به سمت ریه هم ممکن است باعث آمبولی ریه شود.

این بیماری با علائمی مثل گرفتگی و درد قفسه سینه، تنگی نفس، تب و سرگیجه همراه است. هرچه زمان بیشتری از شروع انسداد رگ‌ها بگذرد، احتمال بهبودی آمبولی ریه هم کمتر می‌شود. بنابراین لازم است بیمار در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کند.

چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟

عوارض و علائم امبولی ریه می‌تواند خطرناک باشد. زمانی که هرکدام از علائم و نشانه‌های ذکرشده را در خود یا اطرافیانتان مشاهده کردید، بهتر است هرچه سریع‌تر با یک پزشک متخصص مشورت کنید. امبولی ریه (PE) می‌تواند باعث کمبود جریان خون شود که منجر به آسیب به بافت ریه می‌شود. این آسیب می‌تواند باعث کاهش سطح اکسیژن خون شود و به سایر اندام‌های بدن نیز آسیب برساند.

یک PE، به‌ویژه یک PE بزرگ یا لخته‌هایی در تعداد بالا، می‌تواند به‌سرعت باعث مشکلات جدی تهدید‌کننده زندگی و حتی مرگ شود. داروهایی که برای درمان امبولی ریوی استفاده می‌شود، اغلب شامل داروهای ضدانعقاد خون مانند آسپرین و هپارین است.

بنابراین اگر هرکدام از علائم خطرناک زیر را مشاهده کردید، فوراً باید به دکتر مراجعه کنید:

• استفراغ قرمز روشن یا استفراغی که شبیه تفاله قهوه است
• خون قرمز روشن در مدفوع
• مدفوع سیاه و قیری رنگ
• درد شکم
• علائم خونریزی در مغز مانند سردرد شدید، تغییرات ناگهانی بینایی، از دست دادن ناگهانی حرکت یا احساس در پا‌ها یا بازو‌ها، از دست دادن حافظه یا سردرگمی

تشخیص امبولی ریه

PE دارای طیف گسترده‌ای از ویژگی‌های ثابت و متغیر است که برخی از آن‌ها تا لحظه آخر بدون نشانه هستند و منجر به مرگ ناگهانی بیمار می‌شوند. همانطور که اشاره کردیم شایع‌ترین علائم امبولی ریه، تنگی نفس و به دنبال آن درد قفسه سینه و سرفه است. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به PE علائم خفیف یا غیراختصاصی و متغیری دارند که کار تشخیص و درمان به‌موقع را با مشکل مواجه می‌کند.

پزشک متخصص برای تشخیص امبولی ریه، معمولاً یک یا چند آزمایش زیر را برای کشف علل بروز امبولی ریه در بیمار انجام می‌دهد:

اشعه ایکس قفسه سینه (Chest X-ray): این آزمایش، یک تست استاندارد و غیرتهاجمی است که به پزشک اجازه می‌دهد قلب و ریه‌های شما را ببیند و علل بروز امبولی ریه را به‌صورت دقیق و تخصصی تشخیص دهد. البته با این آزمایش به‌تنهایی نمی‌توان علائم امبولی ریه را تشخیص داد.

الکتروکاردیوگرافی (Electrocardiography) ECG: از آنجایی که PE را نمی‌توان در نوار قلب تشخیص داد،  ECG فعالیت الکتریکی قلب شما را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش همچنین علل دیگر درد قفسه سینه بیمار را نیز بررسی می‌کند. که با توجه به خدمات موسسه توانبخش می‌توانید به راحتی آن را در منزل انجام دهید.

توموگرافی کامپیوتری آنژیوگرافی ریه (computed tomography pulmonary angiography) CTPA: این تست اولین روش تصویربرداری تشخیصی است، زیرا بسیار حساس و اختصاصی بوده و برای تشخیص PE مناسب است. با این حال، این آزمایش به استفاده از کنتراست داخل وریدی (IV) نیاز دارد. بنابراین، افراد مبتلا به مشکلات یا بیماری کلیوی به احتمال زیاد نمی‌توانند این آزمایش را انجام دهند، چرا که کنتراست داخل وریدی ممکن است باعث ایجاد یا تشدید بیماری‌های کلیوی شود. هنگامی که بیمار نتواند از CTPA استفاده کند، پزشک اسکن VQ را برای تشخیص امبولی ریه در نظر خواهد گرفت.

اسکن تهویه/پرفیوژن (Ventilation/perfusion scan) VQ: اسکن VQ در دو بخش انجام می‌شود. در قسمت اول، مواد رادیواکتیو توسط بیمار به‌صورت کنترلی تنفس می‌شود و عکس‌هایی برای مشاهده جریان هوا در ریه‌های شما گرفته می‌شود. در قسمت دوم، یک ماده رادیواکتیو متفاوت به رگ بازوی شما تزریق می‌شود و تصاویر بیشتری برای مشاهده جریان خون در ریه‌های شما گرفته می‌شود. از این تست در مواقعی استفاده می‌شود که بیمار نمی‌تواند CTPA انجام دهد یا نتایج CPTA غیرقطعی هستند.

آنژیوگرافی ریه رزونانس مغناطیسی (Magnetic resonance pulmonary angiography) MRPA: این آزمایش هرگز توسط پزشک به‌عنوان اولین آزمایش برای تشخیص به بیمار توصیه نمی‌شود؛ اما یک گزینه تصویربرداری برای علائم امبولی ریه در افرادی است که نه می‌توانند CTPA انجام دهند و نه شرایط اسکن VQ را دارند. مزایای بالقوه MRPA این است که هیچ تشعشع یونیزه‌کننده‌ای در کار نیست و معاینه می‌تواند با ونوگرافی MR در همان حالت نشسته انجام شود.

ونوگرافی (Venography): ونوگرافی یک آزمایش تهاجمی است که به‌ندرت برای تشخیص امبولی ریه استفاده می‌شود. ونوگرافی یک اشعه ایکس تخصصی است که از ورید‌های پا تصویربرداری می‌کند و نیاز به استفاده از ماده حاجب دارد.

آنژیوگرافی ریه (Pulmonary angiography): آنژیوگرافی ریه یک آزمایش تهاجمی است که به‌ندرت برای تشخیص علائم امبولی ریه حاد استفاده می‌شود. این آزمایش شامل ایجاد یک برش کوچک است تا پزشک بتواند ابزار‌های تخصصی را از طریق رگ‌های شما به داخل بدن هدایت کند. پزشک از کنتراست داخل وریدی برای دیدن رگ‌های خونی در ریه استفاده می‌کند.

سونوگرافی وریدی دوبلکس (Duplex venous ultrasound): سونوگرافی وریدی دوبلکس یک آزمایش غیرتهاجمی برای تشخیص امبولی ریه است. این آزمایش از امواج رادیویی برای تجسم جریان خون و بررسی لخته‌های خون در پا‌های شما استفاده می‌کند.

تست دی دایمر (D-dimer test): این تست یک نوع آزمایش خون است که برای غربالگری علائم امبولی ریه بر اساس احتمال لخته شدن خون استفاده می‌شود. پزشک نمی‌تواند بر اساس این آزمایش خون، امبولی ریه را تشخیص دهد. در صورت مثبت بودن نتیجه، پزشک باید تشخیص را با روش تصویربرداری مناسب تأیید کند.

راه‌های درمان آمبولی ریه

درمان آمبولی ریه اغلب شامل دارو‌های ضد انعقاد یا رقیق‌کننده‌های خون است. این دارو‌ها اگر خون شما را بیش از حد رقیق کنند، می‌توانند شما را در معرض خطر خونریزی بیش از حد قرار دهند. خونریزی بیش از حد خونریزی است که پس از اعمال فشار به مدت ۱۰ دقیقه متوقف نمی‌شود.

آمبولی ریه با توجه به شدت گرفتگی عروق و پیشرفت آن، درمان‌های مختلفی دارد. این درمان در چند مرحله که از تجویز دارو شروع می‌شود و به جراحی می‌رسد، با توجه به نظر پزشک تجویز می‌شود .

داروهای ترومبولیتیک

داروهای ترومبولیتیک به‌ عنوان حل‌کننده لخته‌های خونی شناخته می‌شوند. این داروها به حل شدن لخته‌ها و بهبود بیماری سرعت می‌بخشند. البته یکی از عوارض درمان آمبولی ریه با داروهای ترومبولیتیک، رقیق شدن خون است که باعث خونریزی می‌شود. این روش درمان را به بیمارهایی که سابقه کم‌خونی، نارسایی قلبی و بیماری‌های زمینه‌ای دارند توصیه نمی‌کنند.

به‌طور معمول از این درمان وقتی استفاده می‌شود که بیمار آمادگی جراحی را هم نداشته باشد. این دارو را به طور مستقیم در داخل رگ تزریق می‌کنند تا اثر بهتری داشته باشد.

استفاده از ضدانعقاد

داروهای رقیق‌کننده خون در ابتدای کار، پروسه تولید لخته‌های جدید در بدن را متوقف می‌کنند. این کار تأثیر زیادی در درمان آمبولی ریه دارد. سپس این دارو، لخته‌های موجود در بدن را تجزیه کرده و از بین می‌برد.

تجویز داروی ضدانعقاد با توجه به بیماری‌های زمینه‌ای شخص انجام می‌شود. این داروها به طور معمول از دو روز بعد مصرف شروع به تأثیرگذاری می‌کنند. این پروسه بین چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد که بستگی به میزان آمبولی ریه دارد. میزان دارویی که به فرد حامله تجویز می‌شود یا کسی که مشکلات کبدی دارد متفاوت است.

گذاشتن کانتر

کاتتر یا همان فیلتر رگ را برای جلوگیری از حرکت لخته‌ها به سمت ریه قرار می‌دهند. یکی از راه‌های درمان آمبولی ریه، گذاشتن کانتر در سیاهرگ است تا لخته‌ها نتوانند از سمت پا به قلب یا ریه برسند. این درمان را برای افرادی که شرایط مصرف داروی ضدانعقاد ندارند تجویز می‌کنند. بعد از تکمیل شدن درمان و بهبودی آمبولی ریه، این فیلتر را از رگ خارج می‌کنند.

جراحی

به‌طور معمول آخرین روشی که پزشکان برای درمان آمبولی ریه انجام می‌دهند، جراحی است. گاهی داروهای ضدانعقاد روی بیمار اثر نمی‌کنند و یا استفاده از آن‌ها برایش خطرناک هستند. در بعضی موارد هم لخته به اندازه‌ای بزرگ شده که فرصتی برای استفاده از دارو نیست و باید آن را سریع از بدن خارج کرد.

این جراحی هم شبیه گذاشتن فیلتر در رگ است. با این تفاوت که آن را پزشک در حین عمل هدایت می‌کند و همان موقع لخته‌ها را خارج می‌کند.

مدت زمان درمان امبولی ریه چقدر است؟

برای افرادی که گرفتی شدید و لخته‌ بزرگ داشته باشند، جراحی فوری انجام می‌شود. اما داروهای درمان آمبولی ریه با توجه به زمینه بیماری‌های شخض و شدت لخته‌ها، بین سه تا شش ماه طول می‌کشد. در این دوره بیماری رفع می‌شود و یا پزشک تصمیم می‌گیرد که سراغ درمان‌های دیگری برود.

همچنین شروع درمان هم با توجه به نوع دارو متفاوت است. بعضی از داروها اثر فوری دارند. آن‌ها از همان لحظه که وارد بدن می‌شوند، پروسه درمان را شروع می‌کنند. اما بعضی داروهای ضدانعقاد هم بعد از چند روز شروع به فعالیت در بدن می‌کنند.

مطالب مفید: سوند معده در منزل

آیا عوارض درمان امبولی ریه، شدید است؟

به جز در مواردی که بیمار دارای بیماری‌های زمینه‌ای است و داروی مناسبی برایش تجویز نشود، درمان آمبولی ریه می‌تواند خطرناک باشد. همان‌طور که گفتیم، داروهای ترومبولیتیک هم می‌توانند برای برخی افراد خطرناک باشند و منجر به مرگ بیمار شوند.

به منظور اطلاع در مورد امبولی ریه در سالمندان می‌توانید به مقاله «امبولی ریه در سالمندان» مراجعه فرمایید.

رسیدگی‌های بعد از درمان آمبولی ریه

به‌طور کلی، عوارض درمان آمبولی ریه زیاد نیستند. اما فراموش نکنید که بیمار بعد از بهبودی آمبولی ریه، نیاز به رسیدگی و مراقبت دارد. بیمار بعد از درمان باید تحت نظارت پزشک باشد. در بعضی مواقع ممکن است لخته‌ها دوباره ایجاد شوند. همچنین ممکن است درد و تورم در قفسه سینه و پاها ایجاد شود. برای بهتر شدن این وضعیت، بیمار نیاز به کمک حرفه‌ای دارد.

بیمار در دوران نقاهت باید از خوردن میوه‌ها و غذاهایی که باعث رقیق شدن خون می‌شوند جلوگیری کند. داروهایی مثل آسپرین و بعضی قرص‌های خواب و افسردگی هم ممکن است با داروهای آمبولی ریه تداخل داشته باشند. در این موارد باید داروها را با دکتر هماهنگ کنید.

ورزش یکی از مهم‌ترین کارهایی است که باید بعد از بهبود آمبولی ریه به‌شکل درست و مرتب انجام شود. از ورزش‌های ساده‌ای مثل راه رفتن در خانه گرفته تا تمرین‌های پا و تنفسی. بیماری که از آمبولی ریه نجات پیدا می‌کند، باید زندگی سالم‌تری را نسبت به گذشته داشته باشد. ایجاد دوباره لخته خون و خطر آمبولی در همه بیمارها وجود دارد. به همین دلیل رسیدگی‌ها و مراقبت‌های بعد از بیماری اهمیت زیادی دارند.

خدمات مراقبت و رسیدگی به افراد مبتلا به آمبولی ریه در موسسه توانبخش

بیماری آمبولی ریه جزو حساس‌ترین بیماری‌هایی است که افراد به دلایل مختلفی دچار آن می‌شوند. بیمار بعد از گذراندن مراحل حساس شناسایی و درمان آمبولی ریه، وارد مرحله نقاهت می‌شود. مراقبت‌های بعد از بهبودی آمبولی ریه به همان اندازه درمان اهمیت دارند. چرا که در صورت عدم رعایت این کارها، ممکن است لخته‌های تازه‌ای در ریه ایجاد شوند.

موسسه پرستاری توانبخش با ارائه خدمات در زمینه اعزام پزشک و پرستار در منزل و انجام مراقبت‌های بعد از بهبودی، به شما کمک می‌کند تا دوره نقاهت را به خوبی پشت سر بگذارید. انجام ورزش‌ها و رعایت رژیم غذایی بعد از درمان آمبولی ریه، کاری نیست که بشود به تنهایی انجامش دهید. به همین دلیل می‌توانید از موسسه توانبخش کمک بگیرید. آن‌ها پرستارها و پزشکان متخصصی را برای کمک به شما معرفی می‌کنند تا مراحل بهبودی را هرچه سریع‌تر و به آسانی پشت سر بگذارید.