سنگ کلیه

درد در پشت یا پهلو، خون در ادرار و حالت تهوع از علائم سنگ کلیه هستند. بیشتر سنگ‌های کلیه به اندازه یک نخود هستند؛ اما ممکن است به اندازه یک دانه شن و به بزرگی یک توپ گلف نیز باشند. سنگ‌های کوچک می‌توانند به راحتی از دستگاه ادراری شما عبور کنند؛ اما ممکن است برای سنگ‌های بزرگ‌تر نیاز به جراحی داشته باشید.

در این مقاله می‌خواهیم هر آنچه باید در مورد سنگ کلیه بدانید را برایتان شرح دهیم؛ از علائم و علل تشکیل سنگ کلیه گرفته تا روش‌های درمان این بیماری دردناک و آزاردهنده. پس اگر شما هم می‌خواهید با بیماری ها کلیوی آشنا شوید و اطلاعات کاملی در مورد سنگ کلیه به دست آورید، در ادامه مطلب با ما همراه باشید؛ همچنین برای مطالب تخصصی در خصوص «انواع درمان سنگ کلیه» می‌‌توانید به مقاله مورد نظر مراجعه فرمایید.

سنگ کلیه چیست؟

در پاسخ به سؤال سنگ کلیه چیست، باید بگوییم که سنگ در کلیه شما یک توده جامدی است که ممکن است به کوچکی یک دانه شن یا به بزرگی یک توپ گلف باشد. سنگ در کلیه ممکن است به قدری کوچک باشد و اذیت نداشته باشد که حتی متوجه نشوید سنگ کلیه دارید. با این حال، حتی سنگ‌های کوچک هم ممکن است باعث درد شدید شوند، زیرا از طریق دستگاه ادراری از بدن شما خارج می‌شوند. نوشیدن مایعات ممکن است به دفع سریع‌تر و راحت‌تر سنگ کمک کند.

یک سنگ بزرگ می‌تواند در حالب شما (لوله‌ای که ادرار را از کلیه شما به سمت مثانه تخلیه می‌کند) گیر کند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، ممکن است سنگ باعث خونریزی شود و از خروج ادرار از بدن شما جلوگیری کند. ممکن است برای سنگی که به خودی خود از بین نمی‌رود، نیاز به جراحی داشته باشید.

مطالب مرتبط: سنگ کلیه در کودکان

علائم تشکیل سنگ کلیه

سنگ کلیه می‌تواند باعث درد شدید شود. علائم سنگ کلیه ممکن است تا زمانی که سنگ شروع به حرکت به سمت پایین حالب نکرده، ظاهر نشود. به این درد شدید قولنج کلیوی می‌گویند. در این حالت ممکن است در یک طرف کمر یا شکم خود، درد شدیدی داشته باشید.

در آقایان، درد ممکن است درد به ناحیه کشاله ران کشیده شود. درد قولنج کلیوی به صورت لحظه‌ای است و ممکن است چند دقیقه درد داشته باشید و سپس برای یکی دو دقیقه دردی احساس نکنید؛ اما این درد، بسیار شدید خواهد بود.

سایر علائم سنگ کلیه شامل موارد زیر می‌شود:

• وجود خون در ادرار (ادرار قرمز، صورتی یا قهوه‌ای)
• حالت تهوع
• ادرار بد رنگ یا بدبو
• لرز
• تب
• نیاز مکرر به ادرار کردن

در مورد سنگ کلیه کوچک باید بگوییم که ممکن است هنگام عبور سنگ از مجرای ادرار، هیچ درد یا علامتی نداشته باشید.

علل تشکیل سنگ کلیه

سنگ کلیه بیشتر در افراد بین ۲۰ تا ۵۰ سال ایجاد می‌شود. علل تشکیل سنگ کلیه متفاوت است و به عوامل مختلفی بستگی دارد. بر اساس منبع معتبر موسسه ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی (NIDDK)، مردان بیشتر از زنان به سنگ کلیه مبتلا می‌شوند.

سابقه سنگ کلیه می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری شما را افزایش دهد. سابقه خانوادگی سنگ کلیه نیز همین‌طور است.

سایر علت‌های تشکیل سنگ کلیه عبارت‌اند از:

• کم آبی بدن
• چاقی
• یک رژیم غذایی با سطوح بالای پروتئین، نمک یا گلوکز
• وضعیت هیپرپاراتیروئید
• جراحی بای پس معده
• بیماری‌های التهابی روده که جذب کلسیم را افزایش می‌دهد
• مصرف داروهایی مانند دیورتیک‌های تریامترن، داروهای ضدتشنج و آنتی اسیدهای مبتنی بر کلسیم

غذاهایی که باعث ایجاد سنگ کلیه می‌شوند

علاوه بر نوشیدن آب بیشتر، ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی می‌تواند به پیشگیری از سنگ کلیه کمک کند.
در این قسمت برخی از مواد غذایی را معرفی می‌کنیم که باعث ایجاد سنگ در کلیه می‌شوند و باید مصرف آن‌ها را محدود کنید:

صدف، تخم مرغ، گوشت‌های فرآوری شده، فست فود، وعده‌های غذایی منجمد، تنقلات شور و همچنین پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت، مرغ، غذاهای دریایی و لبنیات می‌توانند سطح اسید اوریک را در ادرار شما افزایش دهند و خطر ابتلا به سنگ کلیه را بالا ببرند.

شما می‌توانید با مطالعه مقاله «شستشوی کلیه (پاکسازی کلیه)» یا مقاله «حفظ سلامت کلیه» اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهید و از مبتلا شدن به سنگ کلیه جلوگیری کنید.

انواع سنگ کلیه

در کل سنگ کلیه از 4 نوع اصلیه: کلسیم اگزالات، اسید اوریک، استروویت و سیستین است. در ادامه می‌خواهیم انواع سنگ کلیه را به شما معرفی کنیم و در خصوص این 4 نوع اصلی سنگ کلیه توضیح بدهیم.

سنگ کلیوی کلسیم اگزالات

رایج‌ترین انواع سنگ کلیه، کلسیم اگزالات است. این نوع سنگ‌های کلیه اغلب از اگزالات کلسیم ساخته می‌شوند؛ با این حال ممکن است از کلسیم فسفات یا مالئات هم تشکیل شوند.

عدم مصرف غذاهای غنی از اگزالات می‌تواند خطر ابتلا به این نوع سنگ را کاهش دهد. مواد غذایی با اگزالات بالا شامل موارد زیر می‌شوند:

• چیپس سیب زمینی
• بادام زمینی
• شکلات
• اسفناج

سنگ کلیوی اسید اوریک

این نوع سنگ کلیه هم یکی دیگر از شایع‌ترین انواع سنگ کلیه است. این نوع سنگ‌های کلیه ممکن است در افراد مبتلا به نقرس، دیابت، چاقی و انواع دیگر سندرم متابولیک رخ دهند.

این نوع سنگ زمانی ایجاد می‌شود که ادرار بیش از حد اسیدی باشد. رژیم غذایی غنی از پورین می‌تواند سطح اسیدی ادرار را افزایش دهد. پورین یک ماده بی رنگ در پروتئین‌های حیوانی مانند ماهی، صدف و گوشت است.

سنگ کلیوی استروویت

این نوع سنگ عمدتاً در افراد مبتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs) تشکیل می‌شود. این سنگ‌ها ممکن است بزرگ باشند و باعث انسداد ادرار شوند.

سنگ‌های استروویت ناشی از عفونت کلیه هستند. درمان عفونت زمینه‌ای می‌تواند از ایجاد سنگ‌های استروویت جلوگیری کند.

سنگ کلیوی سیستین

حدود ۱ نفر از هر ۷۰۰۰ نفر در سراسر جهان به سنگ کلیه سیستین مبتلا می‌شوند. این نوع سنگ‌های کلیه هم در مردان و هم در خانم‌های مبتلا به اختلال ژنتیکی سیستینوری رخ می‌دهد.

نحوه پیشگیری، تشخیض و درمان سنگ کلیه

نحوه درمان سنگ کلیه با توجه به نوع سنگ انجام می‌شود. نمونه‌برداری از سنگ‌ها می‌تواند به تشخیص نوع سنگ و نحوه درمان کمک کند. نوشیدن ۶ تا ۸ لیوان آب در روز جریان ادرار را افزایش می‌دهد. افرادی که کم آب هستند یا تهوع و استفراغ شدید دارند، ممکن است به مایعات داخل وریدی نیاز داشته باشند.

مطالب پیشنهادی: روش های درمان سنگ کلیه در خانه

راه‌هایی برای پیشگیری از سنگ‌سازی کلیه

هیدراتاسیون مناسب یک اقدام کلیدی برای پیشگیری از سنگ کلیه است. توصیه می‌شود روزانه به اندازه کافی مایعات بنوشید تا حداقل ۲.۵ لیتر ادرار در روز دفع شود. افزایش مقدار ادراری که دفع می‌کنید به شستشوی کلیه‌ها کمک می‌کند و اجازه بروز سنگ در کلیه را نمی‌دهد.

برای افزایش مصرف مایعات می‌توانید چای زنجبیل، آب و لیمو و آب میوه را جایگزین آب کنید.

خوردن غذاهای غنی از اگزالات در حد اعتدال و کاهش مصرف نمک و پروتئین‌های حیوانی نیز می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد.

پزشک ممکن است داروهایی را برای کمک به جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیمی و اسید اوریکی تجویز کند. اگر سنگ کلیه داشته‌اید یا در معرض خطر سنگ کلیه هستید، با پزشک خود صحبت کنید و بهترین روش‌های پیشگیری از سنگ کلیه را از او بپرسید.

نحوه تشخیص کلیه سنگ ساز

نحوه تشخیص سنگ کلیه نیاز به ارزیابی کامل سابقه سلامتی و معاینه فیزیکی دارد. سایر تست‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• آزمایش خون برای کلسیم، فسفر، اسید اوریک و الکترولیت‌ها
• نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین برای ارزیابی عملکرد کلیه
• آزمایش ادرار برای بررسی کریستال‌ها، باکتری‌ها، خون و گلبول‌های سفید
• بررسی سنگ‌های عبوری برای تعیین نوع آن‌ها

روش های درمان و یا دفع سنگ کلیه

از جمله روش‌های درمان سنگ کلیه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

روش‌های دارویی درمان سنگ کلیه

تسکین درد ممکن است به داروهای مسکن نیاز داشته باشد. همچنین وجود عفونت نیاز به درمان با آنتی بیوتیک دارد. سایر داروها برای درمان سنگ کلیه عبارت‌اند از:

• آلوپورینول (زیلوپریم) برای سنگ‌های اسید اوریکی
• دیورتیک‌های تیازیدی برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیمی کلیوی
• بی کربنات سدیم یا سیترات سدیم برای کاهش اسیدی‌شدن ادرار
• محلول‌های فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیمی
• ایبوپروفن (Advil) برای کاهش درد
• استامینوفن (تیلنول) برای کاهش درد
• ناپروکسن سدیم (Aleve) برای کاهش درد

روش‌های درمان خانگی سنگ کلیوی

همان‌طور که می‌دانید مصرف مایعات برای دفع سنگ کلیه و کاهش درد آن بسیار اهمیت دارد. در ادامه می‌خواهیم مایعاتی که برای درمان سنگ کلیه بسیار مؤثر هستند را به شما معرفی کنیم:

• سرکه سیب: سرکه اسیدی است و گاهی اوقات می‌تواند تغییراتی در ادرار شما ایجاد کند که به دفع سنگ کلیه کمک می‌کند.
• آب لیمو: آب لیمو سرشار از سیترات است که می‌تواند به جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه کمک کند. سیترات در چندین مرکبات از جمله لیمو، لیمو ترش، پرتقال و خربزه یافت می‌شود.
• قهوه: مطالعات نشان می‌دهد که قهوه ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد.

از نوشیدن نوشابه و سایر نوشیدنی‌های حاوی شکر زیاد یا شربت ذرت فروکتوز بالا اجتناب کنید.

سنگ‌شکنی پزشکی برای دفع سنگ کلیه

در روش سنگ شکنی از امواج شوک یا لیزر برای خرد کردن سنگ در کلیه، کیسه صفرا یا حالب استفاده می‌شود. این روش ممکن است دردناک بوده و نیاز به بیهوشی داشته باشد.

دفع سنگ کلیه از طریق جراحی تونل پوستی (نفرولیتوتومی از راه پوست)

دفع سنگ کلیه به روش نفرولیتوتومی از راه پوست هم امکان‌پذیر است. فردی به این روش نیاز خواهد داشت که در شرایط زیر باشد:

• سنگ باعث انسداد و عفونت شود یا به کلیه‌ها آسیب ‌رساند
• سنگ بیش از حد بزرگ شود که از مجرای ادراری عبور نکند
• درد قابل تحمل نباشد

اورتروسکوپی برای درمان سنگ کلیه

هنگامی که سنگی در حالب یا مثانه گیر می‌کند، پزشک ممکن است از ابزاری به نام یورتروسکوپ برای برداشتن آن استفاده کند.

یک سیم کوچک با دوربین متصل به مجرای ادرار وارد شده و به مثانه منتقل می‌شود. سپس پزشک سنگ را برمی‌دارد و سنگ برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

مدیریت درد

دفع سنگ کلیه می‌تواند باعث درد و ناراحتی شود. پزشک ممکن است مصرف مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن را برای کمک به کاهش علائم تجویز کند.

در صورت وجود درد شدید، پزشک ممکن است یک داروی ضدالتهابی مانند کتورولاک (تورادول) را نیز تجویز کند.

سایر درمان‌های طبیعی نیز ممکن است علائم را برای مدت کوتاهی تسکین دهند؛ از جمله حمام کردن یا دوش آب گرم یا استفاده از پد گرم‌کننده روی ناحیه آسیب‌دیده.

روند دفع سنگ کلیه

روند دفع سنگ کلیه فرآیندی است که به طور معمول در ۴ مرحله و طی یک دوره چند هفته‌ای اتفاق می‌افتد.

مراحل دفع سنگ کلیه به شرح زیر هستند:

1. پس از تشکیل سنگ کلیه، زمانی که کلیه‌های شما سعی می‌کنند سنگ را خارج کنند، ممکن است دچار اسپاسم شوید. این اسپاسم می‌تواند باعث درد شدید در پشت یا پهلو شود. چنین دردی به صورت لحظه‌ای می‌آید و می‌رود و ممکن است برای چند دقیقه درد شدید داشته باشید و سپس برای لحظاتی هیچ دردی احساس نکنید.
2. در طی این مرحله، سنگ وارد حالب می‌شود. این مرحله بسته به اندازه سنگ نیز می‌تواند باعث احساس درد و فشار شدیدی شود.
3. هنگامی که سنگ به مثانه برسد، بیشتر درد فروکش می‌کند. با این حال، ممکن است فشار بیشتری را در مثانه احساس کنید و دچار تکرر ادرار شوید. در برخی موارد، سنگ ممکن است به طور موقت در دهانه مجرای ادرار گیر کند که می‌تواند جریان ادرار را مسدود کند.
4. مرحله نهایی زمانی رخ می‌دهد که سنگ به مجرای ادرار برسد. این مرحله به فشار زیادی نیاز دارد تا سنگ کلیه با ادرار از دهانه مجرای ادرار عبور کند.

مدت زمان مورد نیاز برای دفع سنگ کلیه بسته به اندازه سنگ می‌تواند متفاوت باشد. به طور کلی، سنگ‌های کوچک می‌توانند در عرض ۱ الی ۲ هفته از طریق ادرار خارج شوند. این نوع سنگ‌ها معمولاً به هیچ درمانی نیاز ندارند.

از سوی دیگر، سنگ‌های بزرگ‌تر ممکن است ۲ تا ۳ هفته طول بکشد تا از کلیه‌ها و داخل مثانه خارج شوند.

سنگ‌هایی که در عرض ۴ هفته خود به خود دفع نمی‌شوند، معمولاً نیاز به درمان پزشکی دارند.

مراقبت از بیماران مبتلا به سنگ کلیه در توانبخش

اگرچه سنگ کلیه می‌تواند یک بیماری دردناک باشد؛ اما چندین گزینه درمانی مختلف در دسترس است. در واقع، داروها و روش‌های زیادی وجود دارند که می‌توانند به مدیریت علائم و دفع سنگ کلیه کمک کنند. علاوه بر این، هیدراته نگه‌داشتن بدن و ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی می‌تواند از تشکیل سنگ کلیه در طولانی مدت جلوگیری کند.

شما می‌توانید جهت کسب اطلاعات بیشتر با مشاورین توانبخش در تماس باشید. با موسسه پرستاری توانبخش که با سابقه بالا در زمینه پرستاری و پزشکی با داشتن شناسه ملی و مجوزهای مربوطه از مراجع ذی‌ربط در حال خدمت به مردم عزیز ایران می‌باشد؛ می‌توانید درخواست اعزام پرستار و کادر نگهداری و درمانی بدهید یا خونگیری آزمایشات در منزل در خصوص سنگ کلیه را در خانه انجام بدهید. توانبخش در سریع ترین زمان ممکن کادر درمانی را به منزل شما اعزام خواهد کرد تا شما در آرامش و آسایش باشد.