با بیماری‌های کلیوی آشنا شوید.

کلیه‌ها مواد زائد و مایعات اضافی خون را تصفیه می‌کنند و مسئولیت ساخت ادرار را برعهده دارند. بیماری کلیوی پیشرفته می‌تواند میزان مواد دفعی از قبیل مایعات، ترکیبات آلی و معدنیِ سمی، و داروها را در بدن افزایش دهد.

در مراحل اولیه بیماری کلیه، ممکن است علائم و نشانه‌هایی غیراختصاصی داشته باشید. در اکثر موارد زمانی افراد از بیماری خود مطلع می‌شوند، که بخش قابل توجهی از کلیه، عملکرد خود را از دست داده است. درمان بیماری‌های کلیوی بیشتر به کاهش سرعت پیشرفت آسیب توجه دارد و در تلاش است تا عامل زمینه‌ای را از بین ببرد. بیماری‌های کلیوی طول‌کشیده در نهایت باعث نارسایی کلیه می‌شوند که بدون دیالیز یا پیوند عضو، زندگی فرد را تهدید می‌کند.

نقش کلیه در بدن چیست؟

کلیه‌ها دو اندام لوبیایی‌شکل هستند که اندازه هر کدام تقریبا با یک مشت برابری می‌کند. این اندام‌ها درست زیر قفسه سینه، در دو طرف ستون فقرات قرار گرفته‌اند. یک کلیه سالم در هر دقیقه حدود نیم فنجان خون را تصفیه می‌کند و با جداسازی مواد زائد و آب اضافی، ادرار را می‌سازد. ادرار از طریق دو لوله نازک ماهیچه‌ای به نام حالب، از کلیه به مثانه فرستاده می‌شود.

چرا کلیه‌ها مهم هستند؟

کلیه‌ها مواد زائد و مایعات اضافی را از بدن خارج می‌کنند. اسیدی که در اثر عملکرد سلول‌های بدن به وجود می‌آید، به وسیله کلیه‌ها حذف می‌شود. کلیه همچنین بین آب، نمک و مواد معدنی موجود در خون مانند سدیم، کلسیم، فسفر و پتاسیم، تعادل برقرار می‌کند. بدون این تعادل، اعصاب، ماهیچه‌ها و سایر بافت‌های بدن ممکن است به مشکل بخورند.

• کلیه‌ها هورمون‌هایی را می‌سازند که در کنترل فشار خون نقشی حیاتی دارند.
• کلیه‌ها در خون‌سازی و تولید گلبول‌های قرمز مشارکت می‌کنند.
• کلیه‌ها در سلامت و حفظ قدرت استخوان‌ها، نقش دارند.

چه چیزهایی باعث ایجاد بیماری کلیوی می‌شود؟

بیماری کلیوی زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها توانایی خود را در تصفیه مواد زائد خون از دست می‌دهند. عوامل زیادی می‌توانند در سلامت و عملکرد کلیه اختلال به وجود آورند، که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• برخی از بیماری‌های حاد و مزمن
• قرار گرفتن در معرض سمی با آلاینده‌های محیطی یا برخی داروها
• کم‌آبی شدید
• جریان خون ناکافی به کلیه‌ها
• ضربه خوردن به کلیه

اگر کلیه وظایف خود را به درستی انجام ندهد، بدن مملو از سموم می‌شود، و درمان نکردن مریضی کلیوی، زندگی فرد را به خطر می‌اندازد.

زنگ خطر برای بیماری کلیوی

بیماری کلیوی می‌تواند به دنبال شرایط و علت‌های مختلفی به وجود آید. به گفته بنیاد ملی کلیه آمریکا، دو عامل اصلی آسیب‌های کلیوی، فشار خون بالا و دیابت هستند.

افرادی که یک یا چند مورد از شرایط زیر داشته باشند، در معرض خطر جدی بیماری کلیوی قرار دارند.

1. کاهش جریان خون کلیه‌ها

   کاهش ناگهانی جریان خون کلیه‌ها می‌تواند باعث نارسایی کلیوی آن‌ها شود. این وضعیت در اثر عوامل مختلفی رخ می‌دهد که در ادامه تعدادی از شایع‌ترین آن‌ها را نام برده‌ایم:

   • حمله قلبی
   • بیماری قلبی
   • نارسایی کبد
   • کم‌آبی بدن
   • سوختگی شدید
   • واکنش‌های آلرژیک
   • عفونت شدید مانند سپسیس
   • فشار خون بالا
   • داروهای ضد التهاب مثل ایبوپروفن، ژلوفن و…

2. مشکلات دفع ادرار

   اگر دفع ادرار به درستی صورت نگیرد، سموم در بدن تجمع می‌یابند و باعث مریضی کلیوی می‌شوند. برخی از سرطان‌ها و بدخیمی‌ها، مجاری ادراری را مسدود می‌کنند، مانند:

   • سرطان پروستات
   • سرطان روده بزرگ
   • سرطان گردن مثانه

   سنگ کلیه، بزرگ شدن پروستات، ایجاد لخته خون در دستگاه ادراری، و آسیب به اعصابی که مثانه را کنترل می‌کنند، از دیگر عواملی هستند که می‌توانند باعث بیماری کلیوی شوند.

3. سایر علت‌های منجر به مریضی کلیوی

   برخی دیگر از عواملی که ممکن است منجر به نارسایی کلیه شود عبارتند از:

   • دیابتی که کنترل نشده است.
   • عفونت
   • مسمومیت با فلزات سنگین
   • مواد مخدر و الکل
   • واسکولیت: التهاب رگ‌های خونی.
   • لوپوس: یک بیماری خود ایمنی است که می‌تواند باعث التهاب بسیاری از اندام‌های بدن شود.
   • گلومرولونفریت: التهاب رگ‌های خونی کوچک کلیه‌ها.
   • سندرم اورمیک همولیتیک که شامل تجزیه گلبول‌های قرمز خون به دنبال عفونت باکتریایی است و معمولا در روده اتفاق می‌افتد.
   • مولتیپل میلوما: سرطان پلاسما سل‌ها در مغز استخوان.
   • اسکلرودرمی: یک بیماری خودایمنی است که روی پوست تاثیر می‌گذارد.
   • پورپورای ترومبوتیک ترومبوسایتوپنیک: اختلالی که باعث لخته شدن خون در عروق کوچک می‌شود.
   • داروهای شیمی‌درمانی که سرطان و برخی بیماری‌های خود ایمنی را درمان می‌کنند.
   • ترکیباتی که در برخی از تصویربرداری‌های پزشکی استفاده می‌شوند.
   • مصرف برخی از آنتی بیوتیک‌های خاص

رابطه دیابت و بیماری کلیوی چیست؟

قند خون بالا تهدیدی جدی برای سلامت کلیه‌ها محسوب می‌شود، تا جایی که دیابت کنترل‌نشده شایع‌ترین عامل مریضی کلیوی است.

متاسفانه نفروپاتی دیابتی یا آسیب کلیوی ناشی از دیابت نوع ۱ یا نوع ۲، نه تنها قابل برگشت نیست بلکه با گذشت زمان شدیدتر نیز می‌شود. مدیریت قند و فشار خون می‌تواند به پیشگیری از این آسیب یا به حداقل رساندن آن کمک کند. اگر از بیماری‌ دیابت رنج می‌برید، فراموش نکنید که با مشورت پزشک خود، به صورت منظم آزمایش‌های غربالگری کلیه را انجام دهید و داروهای کنترل قند را به دقت مصرف کنید.

انواع مریضی‌ کلیوی چیست؟

پنج نوع مختلف نارسایی کلیه وجود دارد. نارسایی حاد کلیه زمانی رخ می‌دهد که عملکرد کلیه‌ها به طور ناگهانی به مشکل می‌خورد، اما نارسایی مزمن کلیه به مرور زمان به وجود می‌آید. در ادامه می‌توانید با این پنج نوع مریضی کلیوی بیشتر آشنا شوید.

1. نارسایی کلیه پیش‌کلیوی حاد (Acute prerenal kidney failure) : اگر جریان خون کلیه‌ها کافی نباشد، نارسایی حاد کلیه اتفاق می‌افتد؛ در نتیجه کلیه‌ها نمی‌توانند سموم و مواد زائد را دفع کنند. این نوع نارسایی کلیه معمولا پس از مشخص شدن علت کاهش جریان خون، قابل درمان است.
   (اصطلاح پیش کلیوی به این معناست که عامل بیماری قبل از رسیدن جریان خون به کلیه‌ها ایجاد شده است.)
2. نارسایی کلیوی درون‌کلیوی حاد (Acute intrinsic kidney failure) : نارسایی کلیوی درون‌کلیوی حاد می‌تواند در اثر ضربه مستقیم به کلیه‌ها، مانند ضربه فیزیکی یا تصادف ایجاد شود. افزایش ناگهانی سموم بدن و کاهش اکسیژن‌رسانی به کلیه‌ یا به اصطلاح ایسکمی کلیه نیز در بروز این بیماری کلیوی نقش دارند. خونریزی شدید، شوک، انسداد رگ‌های خونی کلیه و التهاب مویرگ‌های کلیه باعث ایسکمی کلیه می‌شوند.
3. نارسایی کلیه پیش‌کلیوی مزمن (Chronic prerenal kidney failure) : اگر برای مدتی طولانی جریان خون کافی به کلیه‌ها نرسد، این ارگان‌‌ها کوچک می‌شوند و عملکرد خود را از دست می‌دهند.
4. نارسایی کلیوی درون‌کلیوی مزمن (Chronic intrinsic kidney failure) : یک مریضی کلیوی طول‌کشیده، زمینه را برای بروز این اختلال فراهم می‌کند.
5. نارسایی کلیه پس‌کلیوی مزمن (Chronic post-renal kidney failure) : انسداد طولانی مدت مجاری ادراری، دفع ادرار را دچار مشکل می‌‌کند. این اختلال نیز در نهایت به کلیه‌ها آسیب می‌رساند.
   (منظور از پس‌کلیوی این است که عامل بیماری جایی در مسیر ادراری بین کلیه و مثانه، در خارج از کلیه‌ها واقع شده است.)

علائم و نشانه‌های بیماری کلیوی چیست؟

نارسایی کلیه معمولا در مراحل اولیه علائم قابل توجهی ایجاد نمی‌کند و به همین دلیل تشخیص مریضی کلیوی در آغاز کار کمی دشوار است. به گفته متخصصان، حدود ۹۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه از بیماری خود بی‌خبر هستند. علائمی که در ادامه نام برده‌ایم، پزشک را به بروز اختلالی در کلیه مشکوک می‌کنند.‌

• تورم پاها، که به دنبال ناتوانی کلیه‌ها در تولید ادرار و تجمع مایعات در بدن اتفاق می‌افتد.
• تغییر رنگ ادرار
• تنگی نفس غیرقابل توجیه
• خواب آلودگی یا خستگی بیش از حد
• حالت تهوع مداوم
• گیجی
• درد یا احساس فشار در قفسه سینه
• تشنج
• کما

تغییر رنگ ادرار و نارسایی کلیه

رنگ ادرار مانند پنجره کوچکی است که وضعیت سلامت بدن را به نمایش می‌گذارد. تغییر رنگ ادرار یک علامت هشدار است که از بروز برخی بیماری‌ها خبر می‌دهد. در ادامه برخی از این موارد را بررسی میکنیم.

• شفاف یا زرد کم‌رنگ: ادرار شفاف یا زرد کم‌رنگ نشان می‌دهد که بدن به اندازه کافی آب و مایعات دریافت کرده است و دستگاه ادراری در وضعیت خوبی قرار دارد.
• زرد تیره یا کهربایی: اگر ادرارتان به رنگ زرد تیره یا کهربایی است، احتمالا دچار کم‌آبی شده‌اید. سعی کنید آب بیشتری بنوشید و مصرف نوشابه‌، چای و قهوه را کاهش دهید.
• نارنجی: این رنگ معمولا ارتباطی با بیماری کلیوی ندارد. کم‌آبی و ورود صفرا به جریان خون از جمله عواملی هستند که ادرار را نارنجی‌ می‌کنند.
• صورتی یا قرمز: ادرار با رنگ صورتی یا کمی قرمز ممکن است نشانه‌ای از وجود خون در ادرار باشد. برخی از مواد غذایی مانند چغندر یا توت فرنگی، و برخی داروها نیز ‌ادرار را صورتی یا قرمز می‌کنند.
• کف‌آلود: ادرار با حباب‌های اضافی نشانه‌ای از دفع غیرطبیعی پروتئین است و از یک مریضی کلیوی خبر می‌دهد.

همانطور که می‌بینید رنگ ادرار در اثر اختلال‌های متعددی می‌تواند تغییر کند. اگر شما نیز با این علامت مواجه شده‌اید بهتر است سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید و با انجام آزمایش از وضعیت سلامت بدن خود مطلع شوید. آزمایش‌های ارزیابی ادرار یا Urine Analysis Test، ذرات موجود در ادرار، رنگ و ترکیبات آن را به دقت بررسی می‌کنند و اطلاعات مفیدی را در رابطه با سلامت کلیه‌ها در اختیار پزشک قرار می‌دهند.

مراقب از کلیه‌ها برای پیشگیری از بیماری کلیوی

دیابت، فشار خون، بیماری قلبی و سابقه خانوادگی مریضی کلیوی، عواملی هستند که برای سلامت کلیه تهدیدی جدی محسوب می‌شوند. راه‌های پیشگیری از بیماری کلیوی چیست؟ این سوال مهم پاسخ ساده‌ای دارد؛ عوامل زمینه‌ای را به حداقل برسانید.

1. رژیم غذایی سالم داشته باشید. برای محافظت از سلامت کلیه‌ها و قلب، باید مصرف غذاهای سالم را در اولویت قرار دهید. حتما میوه و سبزیجات تازه، غلات کامل و لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی را به صورت منظم استفاده کنید. علاوه بر این باید مصرف نمک و شکر خود را به حداقل برسانید. طبق توصیه پزشکان، رژیم غذایی یک فرد بالغ باید روزانه کمتر از ۲۳۰۰ میلی‌گرم نمک داشته باشد و کمتر از ۱۰ درصد کالری دریافتی شما باید از طریق شکر تامین شود.
2.  فعالیت بدنی را جزئی از برنامه روزانه خود قرار دهید. برای پیشگیری از بیماری‌های تهدیدکننده حیات مثل سرطان، دیابت، بیماری‌های کلیوی و قلبی عروقی،  بهتر است روزانه ۳۰ دقیقه ورزش کنید.
3. برای رسیدن به وزن ایده‌آل برنامه‌ریزی کنید. اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید، در اولین فرصت به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید و به رژیم غذایی خود پایبند بمانید.
4. خواب کافی داشته باشید. برای حفظ سلامتی بدن، باید هر شب حدود ۷ یا ۸ ساعت خواب عمیق داشته باشید.
5. مصرف سیگار را کنار بگذارید. دخانیات یکی از بزرگ‌ترین دشمنان شما هستند. اگر برای ترک سیگار به مشکل خورده‌اید، بهتر است از یک متخصص اعصاب و روان کمک بگیرید.
6. از استرس دوری کنید.یادگیری مدیریت استرس، برقراری آرامش و کنار آمدن با مشکلات، می‌تواند سلامت عاطفی و جسمی را بهبود ببخشد. انجام فعالیت‌هایی از قبیل یوگا و مدیتیشن از موثرترین راه‌هایی هستند که باعث کاهش استرس می‌شوند.

چگونگی تشخیص بیماری کلیوی

پزشک شما می‌تواند از چندین آزمایش برای تشخیص نارسایی کلیوی استفاده کند. در ادامه با رایج‌ترین آزمایش‌های ارزیابی عملکرد کلیه آشنا می‌شوید:

• آزمایش آنالیز ادراری: این آزمایش برای بررسی وجود هر ماده و ترکیب غیرعادی در ادرار از جمله پروتئین و قند، به کار می‌رود. علاوه بر این ممکن است پزشک‌ درخواست بررسی رسوب یا sediment ادراری را بدهد تا از وجود گلبول‌های قرمز یا سفید خون، سطوح بالای باکتری و کریستال‌های مواد معدنی در ادرار مطلع شود. این آزمایش کمک شایانی به تشخیص بیماری کلیه می‌کند.
• اندازه‌گیری حجم ادرار ۲۴ ساعته: اندازه‌گیری برون‌ده ادرار یکی از ساده‌ترین آزمایش‌هایی است که به تشخیص نارسایی کلیه کمک می‌کند. به عنوان مثال، برون‌ده پایین ممکن است نشانه‌ای از انسداد در مسیر ادرار باشد.
• آزمایش خون: پزشک ممکن است برای اندازه‌گیری موادی که به وسیله کلیه‌ها تصفیه می‌شوند، مانند نیتروژن، اوره و کراتینین، آزمایش خون تجویز کند. افزایش سریع این سطوح مواد در خون می‌تواند نشان‌دهنده نارسایی حاد کلیه باشد و باید سریعا فرد تحت درمان قرار بگیرد.
• تصویربرداری از کلیه ها: آزمایش‌هایی مانند سونوگرافی، MRI و CT Scan، تصاویری از کلیه‌ها و مجاری ادراری ارائه می‌دهند که به شناسایی انسداد، کوچک شدن و سایر اختلالات کمک می‌کند.
• نمونه‌گیری از بافت کلیه: نمونه‌های بافتی برای اطلاع از وجود رسوبات غیرعادی، اسکار یا ارگانیسم‌های عفونی تهیه می‌شوند.

نحوه مقابله با بیماری‌های مختلف کلیوی

اگر از بیماری‌های کلیوی رنج می‌برید، برای کنترل و درمان به یک تیم پزشکی حرفه‌ای متشکل از متخصصانی مانند پزشک قلب و نفرولوژیست نیاز دارید. برای آشنایی با روند درمان و انتخاب پزشکان حاذق، می‌توانید از خدمات مشاوره توانبخش کمک بگیرید.

در ویزیت بعدی سوالات کلیدی زیر را از پزشک خود بپرسید. هر چه زودتر متوجه شوید که به بیماری کلیوی مبتلا هستید، می‌توانید در مراحل ساده‌تری، درمان را شروع کنید.

• میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) من چقدر است؟
• نتیجه آزمایش آلبومین ادرارم چه بوده است؟
• فشار خون من چقدر است؟
• گلوکز خون من (برای افراد دیابتی) چقدر است؟
• هر چند وقت یک بار باید کلیه‌هایم را چک کنم؟
• برای حفظ سلامت کلیه‌هایم چه کارهایی را باید انجام دهم؟
• چه نوع فعالیت بدنی می‌توانم انجام دهم؟
• رژیم غذایی مناسب من چیست؟ آیا نیاز دارم از یک متخصص تغذیه برای برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی خود کمک بگیرم؟

مراقبت از بیماران مبتلا به انواع بیماری کلیوی در توانبخش

اگر به مراقبت و درمان بیماری کلیوی نیاز دارید،
اگر به دیابت، فشار خون یا چربی خون مبتلا هستید،
و اگر می‌خواهید از سلامت کلیه‌های خود مطمئن شوید، نیازی به مراجعه به کلینیک‌های شلوغ و پرازدحام نیست. توانبخش باکیفیت‌ترین خدمات را در منزل به شما ارائه می‌دهد. برای برخورداری از خدمات اعزام پزشک و پرستار در منزل و بیمارستان در تهران روی ما حساب کنید و تنها کافی است برای مشاوره با ما تماس بگیرید.