بیماری قارچ سیاه چیست و چه علائمی دارد؟

بیماری قارچ سیاه چیست؟ این عفونت که با نام علمی موکورمایکوزیس (Mucormycosis) هم شناخته میشود، زمانی رخ میدهد که قارچهای خانواده موکورمایستها (مثل Rhizopus و Mucor) – که در محیطهایی مانند خاک، گیاهان، میوههای فاسد و کودهای گیاهی وجود دارند – وارد بدن افرادی میشوند که سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مانند دیابتیهای کنترلنشده، بیماران سرطانی، بیماران پیوند اعضا یا مصرفکنندگان طولانیمدت کورتیکواستروئید).
علائم این بیماری میتواند سیاه شدن بافت در ناحیه بینی یا دهان، درد و تورم یکطرفه صورت، ترشحات تیره بینی، اختلال بینایی، سردرد، مشکلات تنفسی و حتی درگیری مغز باشد. تشخیص آن با معاینه بالینی، تصویربرداری (مثل سیتیاسکن یا امآرآی) و نمونهبرداری از بافت مشکوک انجام میشود و برای درمان، علاوه بر کنترل قند خون، اغلب از داروهای ضدقارچ (مانند آمفوتریسین بی لیپوزومال، پوزاکونازول یا ایزآوکونازول) و در موارد شدید، جراحی برای برداشتن بافت آلوده استفاده میکنند. بهمنظور پیشگیری، توصیه میشود بهداشت فردی را رعایت کرده، در محیطهای آلوده از ماسک (ترجیحاً N95) استفاده کنید و در صورت وجود بیماری زمینهای، پیگیری منظم داشته باشید.
برای دسترسی سریع به بخشهای مختلف مقاله، روی عنوان موردنظر کلیک کنید:
- بیماری قارچ سیاه (موکورمایکوزیس) چیست؟
- علائم خطرناک بیماری قارچ سیاه
- جدول کامل علائم بیماری قارچ سیاه
- عواملی که شما را در معرض قارچ سیاه قرار میدهند
- نظرات متخصصان درباره تشخیص، درمان و پیشگیری از قارچ سیاه
- اثر داروهای سرکوبکننده ایمنی در قارچ سیاه
- انواع بیماری قارچ سیاه
- چه کسانی در معرض خطر ابتلا به قارچ سیاه هستند؟
- آمار مبتلا به قارچ سیاه در ایران و هند طی پاندمی کرونا
- پیشگیری از بیماری قارچ سیاه
- درمان قارچ سیاه
- چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
- نمونههایی از مبتلایان به قارچ سیاه
- داروهای درمان قارچ سیاه (موکورمایکوزیس)
بیماری قارچ سیاه (موکورمایکوزیس) چیست؟
بیماری قارچ سیاه توسط گروهی از قارچها به نام موکورمیکتها ایجاد میشود و اغلب سینوسها، ریه، پوست و مغز را تحت تأثیر قرار میدهد. این عفونت میتواند خطر مرگ بالایی داشته باشد و در صورت عدم درمان بهموقع عواقب تهدیدکنندهای برای زندگی را به همراه داشته باشد.
شما میتوانید هاگهای این قارچ را استنشاق کنید یا از طریق تماس با چیزهایی مانند خاک، محصولات فاسد شده، نان کپکزده یا تودههای کمپوست به آن آلوده شوید. این عفونت میتواند به هر قسمت از بدن گسترش یابد که در این حالت به آن موکورمایکوزیس عفونی میگویند.
علائم خطرناک بیماری قارچ سیاه که نباید نادیده بگیرید!
از جمله علائم شایع قارچ سیاه میتوان به تغییرات در صورت اشاره کرد:
- تورم یک طرف صورت
- بیحسی یا درد در ناحیه صورت
- ضایعات سیاه روی بینی یا داخل دهان
این علائم میتوانند نشانههای اولیه این عفونت جدی باشند که نیاز به تشخیص و درمان فوری دارند.
جدول کامل علائم بیماری قارچ سیاه که باید حتما بشناسید!
در ادامه در جدول داده شده میتوانید همه علائم این بیماری را در سیستم تنفسی، پوست، چشم، و سیستم گوارشی مشاهده کنید.
عضو درگیر بیماری قارچ سیاه | علائم |
سیستم تنفسی | – سرفه
– انسداد بینی – تب – سردرد – درد قفسه سینه – مشکل در تنفس یا تنگی نفس – زخمهای سیاه روی پل بینی یا داخل دهان |
پوست |
– تاول
– زخمها – تب – ورم – قرمزی – تیرگی بافت پوست – جوشهای سیاه – زخمهای دردناک |
چشمها |
– تاری دید
– لختههای خون – دوبینی – اشکریزی – سردرد – احتقان – ترشحات خونی |
سیستم گوارشی | – اسهال
– مدفوع خونی – حالت تهوع و استفراغ – استفراغ خون – درد شکم |
عواملی که شما را در معرض قارچ سیاه قرار میدهند
تماس با قارچهای بیماری قارچ سیاه یکی از علل اصلی ابتلا به این بیماری است. این میکروبها میتوانند در موارد زیر یافت شوند:
- برگها
- تودههای کمپوست
- خاک
- چوب فاسد
- نان مانده
- سبزیجات
استنشاق هاگهای قارچ از مناطق آلوده میتواند منجر به عفونت قارچ سیاه شود. در نتیجه، نواحی زیر ممکن است تحت تاثیر قرار گیرند:
- چشمها
- صورت
- ریهها
- سینوسها
- پوست
- سیستم عصبی مرکزی (کمتر شایع)
علاوه بر این، بریدگی یا سوختگی پوست میتواند فرد را در معرض قارچ قرار دهد (تماس پوستی). در این شرایط، سوختگی یا زخم در نهایت آلوده میشود. اگرچه بسیاری از قارچها به طور طبیعی در محیط وجود دارند، اما هر کسی که در معرض آنها قرار گیرد، به عفونت قارچی مبتلا نمیشود.
اگر سیستم ایمنی ضعیف باشد، فرد ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به این نوع عفونت قرار گیرد.
نظرات متخصصان درباره تشخیص، درمان و پیشگیری از قارچ سیاه
برای آشنایی بیشتر با جنبههای مختلف بیماری قارچ سیاه، در ادامه نظرات چند تن از متخصصان در زمینههای مختلف پزشکی را میخوانیم.
“دکتر جانس هوپر: یک متخصص بیماریهای عفونی بینالمللی نیز بر همین نکته تاکید کرده و افزوده است: “تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب، کلید موفقیت در درمان قارچ سیاه است.”
“دکتر محمدی: یک متخصص بیماریهای عفونی، بر اهمیت درمان ترکیبی قارچ سیاه تاکید کرده است. وی گفته است: “درمان قارچ سیاه معمولاً شامل ترکیبی از داروهای ضد قارچ، جراحی و درمانهای حمایتی است. انتخاب بهترین روش درمانی به عوامل مختلفی از جمله نوع قارچ، محل عفونت و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد.“
“دکتر علیزاده: یک متخصص بهداشت عمومی، بر اهمیت پیشگیری از قارچ سیاه تاکید کرده و گفته است: “کنترل بیماریهای زمینهای، رعایت بهداشت، استفاده صحیح از داروها و تقویت سیستم ایمنی بدن از جمله راههای پیشگیری از قارچ سیاه هستند.“
“دکتر احمدی: یک متخصص داخلی، بر اهمیت کنترل قند خون در بیماران دیابتی برای کاهش خطر ابتلا به قارچ سیاه تاکید کرده است. وی گفته است: “کنترل مناسب قند خون یکی از مهمترین عوامل پیشگیری از قارچ سیاه در بیماران دیابتی است.“
اثر داروهای سرکوبکننده ایمنی در قارچ سیاه
داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی سیستم ایمنی را تضعیف میکنند و فرد را در برابر عفونتهایی مانند قارچ سیاه آسیبپذیرتر کنند، معمولاً از داروهایی مانند موارد زیر استفاده میکنند:
- کورتون (کورتیکواستروئیدها): مانند پردنیزولون، دگزامتازون و هیدروکورتیزون که برای کاهش التهاب و سرکوب سیستم ایمنی در بیماریهایی مانند آرتریت روماتوئید، آسم و بیماریهای خودایمنی استفاده میشوند.
- داروهای ضد سرطان (شیمیدرمانی): این داروها برای درمان سرطانها بهکار میروند و سیستم ایمنی را سرکوب میکنند تا از رشد سلولهای سرطانی جلوگیری کنند.
- داروهای سرکوبکننده ایمنی پس از پیوند اعضا: مانند سیکلوسپورین، تاکرولیموس و مایکوفنولات که برای جلوگیری از رد پیوند استفاده میشوند.
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی :(NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، هرچند کمتر سرکوبکننده هستند، اما میتوانند در برخی موارد باعث تضعیف سیستم ایمنی شوند.
انواع بیماری قارچ سیاه
موکورمیکوزیس به انواع مختلفی تقسیم میشود که بستگی به قسمتی از بدن دارد که تحت تاثیر قرار میگیرد:
- مغزی
- ریوی
- پوستی
- گوارشی
- منتشره (عفونی)
1- موکورمایکوزیس رینوسربرال (Rhinocerebral Mucormycosis)
شایعترین نوع موکورمایکوزیس است و معمولاً در افرادی رخ میدهد که از دیابت کنترل نشده رنج میبرند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند. این نوع عفونت از سینوسها شروع شده و میتواند به مغز گسترش یابد.
علائم شایع:
- تورم یک طرفه صورت
- سردرد شدید
- احتقان بینی
- ترشحات بدبو
- ضایعات سیاه رنگ روی پل بینی یا داخل دهان
2- موکورمایکوزیس ریوی (Pulmonary Mucormycosis)
این نوع عفونت معمولاً در افرادی رخ میدهد که مشکلات تنفسی دارند یا از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده میکنند.
علائم شایع:
- تب
- سرفه
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
3- موکورمایکوزیس پوستی (Cutaneous Mucormycosis)
این نوع عفونت معمولاً در افرادی رخ میدهد که سوختگیهای شدید یا زخمهای باز دارند.
علائم شایع:
- زخمهای سیاه یا قرمز دردناک و متورم.
4- موکورمایکوزیس گوارشی (Gastrointestinal Mucormycosis)
این نوع عفونت معمولاً در افرادی رخ میدهد که سیستم ایمنی بسیار ضعیفی دارند.
علائم شایع:
- درد شکم
- تهوع
- استفراغ
- خونریزی گوارشی
۵- موکورمایکوزیس منتشره (عفونی) (Disseminated mucormycosis)
در این نوع موکورمایکوزیس، قارچ به چندین عضو بدن گسترش مییابد و بخشهای مختلفی مانند ریهها، پوست، سینوسها، مغز، لایه داخلی حفرههای قلب، دریچههای قلب و کلیهها را تحت تأثیر قرار میدهد. این نوع بیماری بسیار نادر و خطرناک است.
علائم موکورمایکوزیس عفونی بسته به اندامهای درگیر، متفاوت است.
علائم شایع:
- تب و لرز
- خستگی مفرط
- کاهش وزن
- درد عضلانی
- تنگی نفس
- سرفه
- درد قفسه سینه
- سردرد شدید
- تغییرات بینایی
- زخمهای سیاه روی پوست
- درد شکم
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به قارچ سیاه هستند؟
بیماری قارچ سیاه میتواند در هر سنی و برای هر کسی اتفاق بیفتد. بیشتر افراد در طول زندگی روزمره خود در مقطعی با این قارچ تماس پیدا میکنند. اما اگر سیستم ایمنی شما به دلیل داروهایی که مصرف میکنید یا به دلیل شرایطی مانند:
- دیابت، بهویژه زمانی که کنترل نشده باشد
- HIV یا ایدز
- سرطان
- پیوند عضو
- پیوند سلولهای بنیادی
- نوتروپنی (کاهش تعداد گلبولهای سفید خون)
- استفاده طولانیمدت از استروئیدها
- مصرف مواد مخدر تزریقی
- سطوح بالای آهن در بدن (هموکروماتوز)
- وضعیت بد سلامتی ناشی از تغذیه ضعیف
- سطح ناسالم اسید در بدن (اسیدوز متابولیک)
- تولد زودرس یا وزن کم هنگام تولد
آمار مبتلا به قارچ سیاه در ایران و هند طی پاندمی کرونا
شاید برایتان جالب باشد که مواردی از این بیماری نیز در افراد مبتلا به کووید-۱۹ نیز حتی گزارش شده است. حتی در هند هم در زمان پاندمی کرونا و در میان وحشت ناشی از همهگیری کووید-۱۹ گزارش های زیادی از این بیماری وجود داشت.
در ایران نیز در سال ۱۴۰۰ گزارشهایی از این بیماری وجود داشت و مبتلایان را تا 56 نفر اعلام کردند. در همین راستا علیرضا زالی که فرمانده ستاد مقابله با کرونا است در اوایل مهرماه امسال با اشاره به همین بیماری گفته بود که بعد از فروکش کردن پیک پنجم کرونا و تاثیر آن بر کاهش آمار مبتلایان به قارچ سیاه، آمار جدیدی از ابتلا در پایتخت گزارش نشده است.
اما بر اساس اعلام مسئولان استانی موارد ابتلا به قارچ سیاه در سایر استانها ازجمله مازندران، خراسان رضوی، کرمان، کردستان تایید شده است.
پیشگیری از بیماری قارچ سیاه
پیشگیری از قارچ سیاه، که به موکورمایکوزیس نیز معروف است، شامل چندین اقدام کلیدی است:
۱. کنترل دیابت
از آنجا که دیابت کنترل نشده یکی از عوامل خطر اصلی است، حفظ سطح قند خون در محدوده طبیعی بسیار مهم است. نظارت منظم و پایبندی به برنامه مدیریت دیابت ضروری است.
۲. رعایت بهداشت در فرایندهای پزشکی
اطمینان از رعایت بهداشت دقیق در هنگام مداخلات پزشکی، بهویژه جراحیها، و حفظ محیط استریل میتواند به جلوگیری از عفونتهای قارچی کمک کند.
۳. استفاده صحیح از استروئیدها
در صورت نیاز به کورتیکواستروئیدها (کورتون)، باید تحت نظارت پزشکی تجویز و مصرف شوند. دوز و مدت مصرف باید بهدقت کنترل شود تا از استفاده بیش از حد جلوگیری شود.
۴. مراقبت صحیح از زخم
برای افرادی که به دلیل جراحی، سوختگی یا زخمهای پوستی دچار آسیب شدهاند، مراقبت صحیح و استریل از زخم برای جلوگیری از آلودگی قارچی ضروری است.
۵. رعایت بهداشت شخصی
حفظ بهداشت شخصی، از جمله شستشوی منظم دستها، میتواند خطر عفونتهای قارچی را کاهش دهد.
۶. تنظیم میزان آهن در بدن
در مواردی که اضافه بار آهن یا هموکروماتوزیس مطرح است، مدیریت سطح آهن تحت راهنمایی پزشکی برای جلوگیری از عوارض مهم است.
۷. تقویت سیستم ایمنی
تقویت و حفظ سیستم ایمنی سالم ضروری است. این میتواند شامل رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم، خواب کافی و در برخی موارد، واکسیناسیون در برابر بیماریهای خاص باشد.
۸. مصرف نکردن خودسرانه دارو
استفاده بیرویه و بدون مشورت پزشک از داروها میتواند سیستم ایمنی را تضعیف کرده و بدن را در برابر عفونتها، از جمله قارچ سیاه، آسیبپذیرتر کند. داروها باید تنها با نسخه و نظارت پزشک مصرف شوند.
۹. اجتناب از مصرف غذاهای مانده
غذاهای مانده میتوانند محیط مناسبی برای رشد قارچها و باکتریها باشند. مصرف این نوع غذاها خطر ابتلا به عفونتهای قارچی و باکتریایی را افزایش میدهد. بنابراین، باید از مصرف غذاهای تازه و سالم اطمینان حاصل کنید.
۱۰. تمیز نگه داشتن محیط از خاک و گرد و غبار
خاک و گرد و غبار میتوانند حاوی قارچها و میکروبهای مضر باشند. حفظ نظافت محیط و جلوگیری از تجمع گرد و غبار به کاهش احتمال تماس با قارچها کمک میکند.
۱۱. استفاده از ویتامینها
مصرف ویتامینها، بهویژه ویتامین C و D، میتواند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند. یک سیستم ایمنی قویتر به بدن کمک میکند تا بهتر با عفونتها، از جمله قارچ سیاه، مبارزه کند.
۱۲. اجتناب از مصرف مواد مخدر
مصرف مواد مخدر سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و آن را در برابر عفونتهای مختلف، از جمله قارچ سیاه، آسیبپذیرتر میکند. اجتناب از مصرف این مواد برای حفظ سلامت کلی بدن ضروری است.
۱۳. ورزش منظم
ورزش منظم به تقویت سیستم ایمنی، بهبود گردش خون، و افزایش سلامت کلی بدن کمک میکند. این عوامل میتوانند بدن را در برابر عفونتها مقاومتر کنند.
۱۴. استفاده از دستکش و ماسک در مناطق آلوده
استفاده از دستکش و ماسک در محیطهای آلوده میتواند از ورود قارچها و میکروبهای مضر به بدن جلوگیری کند. این اقدام ساده اما موثر میتواند بهویژه در مناطق پرخطر، مانند محلهای ساختوساز، کمککننده باشد.
۱۵. شستن مداوم دستها (بهویژه اگر پوست دچار آسیب شده است) با آب و صابون
شستن مداوم دستها با آب و صابون به از بین بردن میکروبها و قارچها کمک میکند. این اقدام، بهویژه در مواقعی که پوست آسیب دیده است، بسیار مهم است زیرا پوست آسیبدیده میتواند نقطه ورود آسانی برای عفونتها باشد.
درمان قارچ سیاه
پیش از شروع درمان قارچ سیاه، پزشک یک معاینه فیزیکی انجام داده و در صورت مشکوک شدن به بیماری قارچ سیاه، درباره تاریخچه پزشکی بیمار سؤال میکند.
اطلاعرسانی به پزشک در مورد قرار گرفتن بیمار در معرض مواد غذایی مانده یا سایر محیطهایی که هاگهای قارچی به طور معمول یافت میشوند، بسیار مهم است. این کار معمولاً برای حذف سایر شرایط احتمالی انجام میشود. پزشک ممکن است آزمایشهای تشخیصی زیر را درخواست کند:
- شایعترین علامت برای تشخیص بالینی، سردرد است.
- نکروز بافت نیز نشانهای از عفونت قارچ سیاه است که میتواند با مشاهده اسکرا (لکه سیاه) در دهان یا حفره بینی تشخیص داده شود. وجود قرمزی چشم، بیرونزدگی، تورم، از دست دادن بینایی، درد شدید صورت و بیحسی موضعی باید احتمال این بیماری را افزایش دهد.
- تکنیکهای تصویربرداری مانند: سیتیاسکن مغز و سینوسهای پارانازال در تشخیص بیماری رینو-اربیتال کمک میکنند.
- بررسیهای هیستوپاتولوژیکی و میکروبیولوژیکی برای شناسایی قارچ در بافتها انجام میشود.
- بررسی میکروسکوپی بافت برای شناسایی قارچ و بررسی جذب رنگهای خاص، طبق آزمایشهای هیستوپاتولوژیکی و میکروبیولوژیکی، گام مهمی در تشخیص است.
- آزمایشهای مولکولی مانند توالییابی DNA در نواحی خاص ژنی، تحلیل منحنی ذوب محصولات PCR، واکنش زنجیرهای پلیمراز معمولی (PCR) و تحلیل تنوع طول قطعات محدودکننده (RFLP) میتوانند برای شناسایی موکورالها، عامل بیماری قارچ سیاه، مورد استفاده قرار گیرند. با این حال، این آزمایشها بهندرت انجام میشوند، زیرا بررسی میکروسکوپی معمولاً کافی است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم بهبود نیافت یا ادامه داشت، مهم است که به پزشک مراجعه کنید. پزشک بیماری را تشخیص داده و درمان خواهد کرد و داروهای مناسب ضد باکتری و ضد قارچ را تجویز میکند.
نمونههایی از مبتلایان به قارچ سیاه
برای آشنایی بیشتر با علائم و تغییرات ناشی از قارچ سیاه، عکسها را مشاهده کنید.
داروهای درمان قارچ سیاه (موکورمایکوزیس)
درمان قارچ سیاه (موکورمایکوزیس) نیازمند استفاده از داروهای ضد قارچ قوی است که در مبارزه با این عفونت خطرناک بسیار مؤثر هستند. داروهای اصلی مورد استفاده در درمان قارچ سیاه عبارتند از:
- آمفوتریسین B:یکی از قدیمیترین و مؤثرترین داروهای ضد قارچ است که به صورت وریدی تجویز میشود. این دارو با حمله به دیواره سلولی قارچ باعث تخریب آن میشود.
- لیپوزومال آمفوتریسین :B فرمولاسیون جدیدی از آمفوتریسین B که نسبت به فرم معمولی آن عوارض جانبی کمتری دارد و در درمان قارچ سیاه استفاده میشود.
- ایزوکونازول: یک داروی ضد قارچ است که به صورت خوراکی یا وریدی تجویز میشود و مؤثر در از بین بردن قارچهای عامل موکورمایکوزیس است.
- پوساکونازول: دارویی دیگر برای درمان قارچ سیاه است که به صورت خوراکی یا وریدی تجویز میشود و به طور گستردهای برای درمان عفونتهای قارچی تهاجمی استفاده میشود.
سوالات متداول
آیا بیماری قارچ سیاه (موکورمایکوزیس) کشنده است؟
درمان موکورمایکوزیس چقدر طول میکشد؟
آیا بیماری قارچ سیاه واگیردار است؟
آیا درمان قارچ سیاه همیشه نیاز به جراحی دارد؟
آیا قارچ سیاه میتواند شما را بیمار کند؟
بهترین دارو برای قارچ سیاه چیست؟
اگر قارچ سیاه درمان نشود، چه اتفاقی میافتد؟
از ما مشاوره بگیرید
دیدگاهتان را بنویسید