اختلال خواب در کودکان چیست و چه علت و علائمی دارد؟

اختلال خواب در کودکان یکی از مشکلات رایج سنین رشد است که می‌تواند به شکل بی‌خوابی، بیدار شدن مکرر در شب یا کابوس‌های شبانه بروز کند. علائم اختلال خواب در کودکان شامل بی‌قراری پیش از خواب، دشواری در به‌خواب رفتن، خستگی روزانه و کاهش تمرکز می‌شود. علت اختلال خواب در کودکان ممکن است به عوامل مختلفی همچون اضطراب، ترس از تاریکی، ناهماهنگی در برنامه‌ی خواب یا حتی شرایط جسمی و پزشکی خاص بازگردد. شناخت این علل و علائم، قدم اول برای مدیریت و درمان صحیح اختلالات خواب در کودکان محسوب می‌شود.

اختلال خواب چیست؟ تعریف و اهمیت آن

کودکان در سنین مختلف دارای بازه‌ی زمانی مشخصی برای خواب هستند و اگر این زمان بنا به دلایلی کم یا زیاد شود، اختلال خواب رخ می‌دهد. بهترین مدت‌زمان خواب برای افراد بزرگسال حدود ۷ الی ۸ ساعت است که این مدت در سنین کودکی کمی افزایش می‌یابد.

اختلال خواب به دسته‌ای از بیماری‌ها و مشکلات گفته می‌شود که بر روند خواب افراد تأثیر می‌گذارد و موجب می‌شود خواب منظمی را تجربه نکنند. این روزها بیماری‌ها و دلایل بروز اختلالات خواب بسیار افزایش یافته و به‌عنوان تهدید بزرگی برای سلامتی افراد شناخته می‌شوند.

گاهی اوقات اضطراب در کودکان موجب خواب ناکافی در ساعات شب می‌شود و بعد از گذراندن این دوره، کودک به حالت اولیه‌ی خود بازمی‌گردد. اما برخی مواقع بی‌خوابی کودکان همچنان ادامه دارد و برای مدت‌های طولانی موجب بی‌کیفیت شدن خواب آن‌ها می‌شود.

علل شایع اختلال خواب در کودکان

علت اختلال خواب در کودکان برای همه یکسان نیست و دلایل مختلفی موجب بروز این مشکل می‌شود. برای این‌که بفهمید اختلال خواب در کودکان نشانه‌ی چیست و چرا کودکتان با این مشکل روبه‌رو شده است، دلایل زیر را دنبال کنید:

1. اضطراب

اضطراب و استرس‌های مداوم اصلی‌ترین علت اختلال خواب در کودکان است. کودکانی که با مشکلات خلقی و روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و بعد از گذراندن حوادث ناگوار، غم و اندوه با استرس مداوم درگیر هستند، ممکن است با بروز مشکلات مختلف در ساعات خواب روبه‌رو شوند.

2. تغذیه‌ نامناسب

کودکانی که به اندازه‌ی کافی تغذیه نمی‌شوند، در ساعات شب با خواب نامنظم روبه‌رو خواهند شد. در حالی که احساس سیری کمک می‌کند مدت‌زمان بیشتری را بخوابند و خواب عمیق‌تری را تجربه کنند. همچنین مصرف مواد نامناسب و ناسالم غذایی مانند قهوه و نسکافه منجر به اختلالات خواب می‌شود. در این زمان نقش تغذیه در بهبود خواب مشخص می‌شود و با برنامه‌ریزی دقیق غذایی می‌توان یک روتین خواب سالم را برای کودک خود رقم زد.

3. بیماری‌های جسمی

برخی مشکلات جسمی مانند دردها، حساسیت‌ها، سرماخوردگی و معده‌درد می‌تواند خواب کودک را برهم زند. بیماری‌هایی مانند آسم نیز باعث علائم ناخوشایندی در خواب کودک می‌شود.

علائم اختلال خواب

برای این‌که متوجه شوید اختلال خواب در کودکان نشانه‌ی چیست، باید علائم آن را بررسی کنید. در واقع کودکتان در ساعات شب با چه مشکلاتی روبه‌رو است و کدام‌یک از علائم زیر را تجربه می‌کند.

بی‌خوابی

برخی کودکان خواب ناکافی دارند و هنگام شب به‌خوبی خوابشان نمی‌رود یا در طول ساعات شبانه بیدار می‌شوند. به گفته‌ی متخصصان، اکثر این دسته از کودکان با مشکل اضطراب و افسردگی روبه‌رو هستند و قبل از این‌که به خواب بروند نگرانی و استرس را تجربه می‌کنند.

کابوس شبانه

کابوس شبانه یکی دیگر از نشانه‌های اختلال خواب کودکان است که هنگام خواب رخ می‌دهد و باعث بیدار شدن کودک می‌شود. هنگام کابوس دیدن، کودک به‌صورت وحشت‌زده از خواب بیدار می‌شود و ترس و تهدید به او غلبه می‌کند.

کابوس دیدن از ۳ سالگی شروع می‌شود و معمولاً تا ۱۰ سالگی ممکن است ادامه داشته باشد. بعد از ده‌سالگی، کابوس‌ها کمتر می‌شود، اما احتمال بروز اختلالات خواب بر اثر استرس و نگرانی همچنان پابرجاست.

خواب‌آلودگی روزانه

کودکانی هستند که در ساعات شب خواب کافی دارند، اما باز هم حین روز خسته به نظر می‌رسند و دوست دارند برای چند ساعتی استراحت کنند. این اختلال به نام خواب‌آلودگی در روز معروف است و باعث تحلیل انرژی کودک می‌شود.

تأثیر اختلال خواب بر سلامت کودک

زمانی که کودک به خواب می‌رود، بدن او شروع به ترمیم و بازسازی می‌کند و روند رشد او در این تایم پیش می‌رود. حال اگر کودک با خواب ناکافی روبه‌رو باشد، اثرات ناخوشایندی برای او اتفاق می‌افتد. در موارد زیر به نتایج بی‌خوابی کودکان اشاره می‌کنیم:

تهدید بزرگ سلامتی

به گفته‌ی مشاوره‌ی خواب، کودکانی که به دلایل مختلف با اختلال خواب روبه‌رو هستند، احتمال این‌که در بزرگسالی به مشکلات سلامتی مانند دیابت، چاقی و… دچار شوند، زیاد است. بدون خواب کافی، ترشح هورمون استرس در کودک افزایش می‌یابد و احتمال بالا رفتن گلوکز خون نیز وجود دارد.

مختل شدن روند رشد

اگر دوست دارید کودکتان به‌خوبی روند رشد را طی کند، باید روی خواب تمرکز کافی داشته باشید. کودک در ساعات شب با سطح بالایی از هورمون رشد روبه‌رو است و اگر برای مدت طولانی به‌خوبی نخوابد، احتمال تضعیف استخوان‌های او وجود دارد.

استرس یا  ADHD

ذهن کودک تنها با خوابیدن آرامش پیدا می‌کند و در صورت کاهش کیفیت خواب، با استرس و اضطراب‌های غیرطبیعی روبه‌رو می‌شود. پس برای این‌که کودک خود را به دور از نگرانی‌ها و اضطراب بزرگ کنید، روی برنامه‌ی منظم خواب او تمرکز داشته باشید.

روش‌های پیشگیری و درمان

برای همراهی کودکان در داشتن یک خواب کافی و پُر از آرامش باید چند تکنیک را در نظر بگیرید. روش‌های متعددی باعث ایجاد یک روتین منظم خواب کودک می‌شوند و کمک می‌کنند در بهترین زمان به رختخواب برود:

1. تنظیم روتین خواب

ساعت مشخصی را برای خواب و بیدار شدن در نظر بگیرید. برای این‌که کودک در بهترین زمان به خواب برود، روی خواب و استراحت او در ساعات روز تمرکز داشته باشید. با انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش قبل از خواب، او را آماده کنید.

2. تغذیه‌ مناسب

تغذیه نقش کلیدی بر بهبود کیفیت خواب کودکان دارد. مصرف وعده‌های مغذی و پرهیز از غذاهای ناسالم موجب آرامش بیشتر کودک می‌شود و کمک می‌کند با خیال آسوده به خواب برود.

مواد غذایی مفید برای خواب

مصرف وعده‌های زیر سیستم عصبی را تنظیم می‌کند:

• موز: منبع خوبی از پتاسیم و منیزیم است و از اسپاسم عضلانی جلوگیری می‌کند. همچنین با افزایش سطح سروتونین، بر کیفیت خواب تأثیر مثبت می‌گذارد.
• بادام: سرشار از منیزیم بوده و به آرامش عضلات و بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند.
• جو دوسر (یا غلات کامل): حاوی میزان مناسبی از فیبر و کربوهیدرات‌های پیچیده است که می‌تواند سطح قند خون را متعادل نگه دارد و زمینه‌ی خواب بهتر را فراهم کند.
• تخم‌مرغ: منبع پروتئین باکیفیت و سرشار از تریپتوفان که به تولید هورمون‌های آرامش‌بخش در بدن کمک می‌کند.
• ماهی سالمون و ماهی تن: با دارا بودن اسیدهای چرب امگا ۳ و ویتامین D، به تنظیم هورمون‌های مرتبط با خواب (مانند سروتونین و ملاتونین) کمک می‌کنند.
• دمنوش بابونه: اثر آرام‌بخش دارد و برای کاهش استرس و اضطراب مفید است و می‌تواند به بهبود چرخه‌ی خواب کمک کند.
• نعناع: چه به صورت دمنوش و چه به عنوان ادویه، سبب آرامش دستگاه عصبی و تسهیل خواب می‌شود.
• نان سبوس‌دار: کربوهیدرات‌های پیچیده موجود در آن، روند جذب تریپتوفان در مغز را سرعت می‌بخشد و در نهایت به تولید هورمون‌های خواب‌آور کمک می‌کند.
• عسل: با داشتن ترکیباتی که به ترشح آرامش‌بخش سروتونین کمک می‌کند، می‌تواند در کنار یک نوشیدنی گرم موجب بهبود کیفیت خواب شود.

مواد غذایی و خوراکی‌های مضر برای خواب

• نوشیدنی‌های کافئین‌دار (قهوه، چای پررنگ، نوشابه‌های انرژی‌زا): کافئین سیستم عصبی را تحریک می‌کند و مانع ترشح ملاتونین (هورمون خواب) می‌شود.
• شکلات: به‌ویژه شکلات تلخ حاوی میزان قابل توجهی کافئین و تئوبرومین است که می‌تواند باعث بی‌قراری شود.
• غذاهای چرب و سرخ‌کرده: این غذاها ممکن است دستگاه گوارش را درگیر کنند و روند هضم طولانی‌تری داشته باشند و در نهایت موجب ناراحتی و اختلال در خواب شوند.
• غذاهای پرادویه و تند: می‌توانند منجر به سوزش معده یا رفلاکس اسیدی شوند و خواب شبانه را مختل کنند.
• شیرینی‌ها و دسرهای خیلی شیرین: مصرف قند بالا باعث افزایش ناگهانی قند خون و سپس کاهش سریع آن می‌شود که می‌تواند در فرآیند به‌خواب رفتن اختلال ایجاد کند.

3. مشاوره‌ تخصصی

یکی از روش‌های درمان اختلال خواب، مشاوره‌ی تخصصی است. فرد متخصص با بررسی شرایط کودک و عوامل مؤثر بر خواب او می‌تواند بهترین روند درمانی را تنظیم کند. حتی در مواقعی که علت اختلال نامفهوم است، با استفاده از غربالگری اختلالات خواب، چرخه و مراحل خواب را مورد آزمایش قرار می‌دهد.

اگر فرصت کافی برای مراقبت و توجه به کودک خود ندارید، خدمات پرستاری در منزل می‌تواند کمی از مسئولیت‌های شما بکاهد. خانواده‌هایی که روزانه باید ساعاتی را در بیرون از خانه سپری کنند، توجه کمتری نسبت به علائم اختلال خواب کودکان دارند و برای رفع این مشکل نیازمند کمک و همیاری افراد متعهد و مطمئن هستند.

جمع‌بندی و توصیه‌ نهایی

حال که می‌دانید اختلال خواب در کودکان چیست، می‌توانید با بررسی علائم آن نسبت به عملکرد کودک خود هشیار باشید و یک برنامه‌ی منظم برای خواب او تنظیم کنید. بهتر است کودک خود را از صفحات نمایشی مانند موبایل و تبلت دور نگه دارید و آرامش لازم را قبل از خواب برای او مهیا کنید. وعده‌های سالم غذایی تأثیر زیادی روی خواب راحت می‌گذارد و مصرف شام حدود ۲ ساعت قبل به بهبود خواب کمک می‌کند.