رژیم غذایی سالم برای سالمندان: جوان بمانید، قوی زندگی کنید!

در رژیم رژیم غذایی سالمندان باید به تامین پروتئین، مواد معدنی همچون کلسیم، پتاسیم، آهن، روی و ویتامین‌های مختلفی مثل ویتاین A، انواع ویتامین B، ویتایمن C و … دقت شود ودر کنار این موادی همچون قندهای مصنوعی، چربی‌های مضر و اشباع حذف گردند. علاوه بر تغذیه درست سالمندان باید به فعالیت‌های بدنی و تحرک دقت نمایند و بهترین راهکار مشاوره گرفتن از متخصص تغذیه می‌باشد.

در این مطلب قصد داریم به رژیم غذایی مناسب سالمندان بپردازیم و به دنبال پاسخ به سوالاتی مختلفی مثل اینکه سالمندان به چه مواد غذایی بیشتری نیاز دارند؟ یا برای هر گروه با بیماری‌هایی همچون دیابت و مشکلات استخوان چه رژیم غذایی مناسب است؟ هستیم. با ما همراه باشید.

چرا تغذیه مناسب در دوران سالمندی اهمیت دارد؟

انسان به مروز زمان و با افزایش سن مقادیر زیادی از املاح معدنی و ویتامین‌های ضروری را از دست می‌دهد و در اکثر مواقع به دلیل نوع بیماری‌ها مجبور به پرهیزهای غذایی می‌شوند که همین موارد باعث می‌شود به میزان کافی مواد مورد نیاز برای حفظ سلامتی را دریافت نکنند. اما اصلی ترین دلایل اهمیت تغذیه در دوران سالمندی به شرح زیر است:

• سلامت جسمی: تغذیه اگر درست باشد و در آن به میزان کافی املاح معدنی، چربی مفید، ویتامین و… به بدن برسد مواد مغذی دریافتی باعث می‌شوند سلامت جسمی سالمند حفظ شود.
• پیشگیری از بیماری: بدن با کمبود مواد مغذی و املاحی همچون کلسیم، آهن، امگا 3، ویتامین‌های متنوع و یا افراط در مصرف چربی مضر، قند و شکر دچار بیماری‌های دیابت، ناراحتی قلبی، آلزایمر، پوکی استخوان و … می‌شود. اما با داشتن یک رژیم غذایی مناسب به راحتی می‌توان از انواع بیماری پیشگیری کرد.
• بهبود و تقویت حافظه: طبق تحقیقات علمی که صورت گرفته است تغذیه مناسب نقش مهمی در سلامت مغز و پیشگیری از آلزایمر دارد. همچنین با جذب اسیدهای چرب، امگا 3، آنتی اکسیدان و ویتامین‌ها منجر به تقویت حافظه و بهبود عملکرد شناختی می‌شوند.
• کنترل وزن: اضافه وزن یکی از دلایل اصلی ابتلا به بیماری‌های مختلف است و با تغذیه درست و رزیم غذایی تحت نظر متخصص؛ شخص سالمند دچار چاقی و اضافه وزن نمی‌گردد.
• هیدراتاسیون: بدن در سنین پیری ممکن است کمتر احساس تشنگی کند و دهیدراته شود و با یک رژیم غذایی درست بدون شک میزان کافی آب و سایر مایعات مفید جذب بدن می‌شود.
• بهبود عملکرد دستگاه گوارشی: اگر در برنامه غذایی سالمند فیبر به میزان کافی وجود داشته باشد بدون شک عملکرد دستگاه گوارش و هضم راحت غذا اتفاق می‌افتد و سالمند دچار مشکلاتی همچون یبوست نمی‌گردد.
• حفظ استقلال شخصی و سلامت روان: اگر سالمند یک تغذیه درست داشته باشد از نظر جسمی سلامت کامل را دارد و بدون مشکلات دیابت، ناراحتی قلبی یا پوکی استخوان م‌ تواند به امور روزمره خود رسیدگی نماید و نه تنها استقلال شخصی پیدا می‌کند بلکه از نظر روحی و روانی ننیز احساس سربار بودن ندارد.

ویژگی‌های یک رژیم غذایی سالم برای سالمندان

در یک رژیم غذایی سالم متخصص تغذیه باید به حفظ سلامت و بهبود کیفیت زندگی سالمند توجه کند و تمامی املاح معدنی، ویتامین ها، فیبر، آنتی اکسیدان و…. به میزان کافی جذب بدن شوند. به طور کلی یک رژیم غذایی سالم برای سالمندان ویژگی‌های زیر را دارد:

• تنوع غذایی: در برنامه غذایی سالمند باید به تنوع غذایی اهمیت داده شود و گروه‌های غذایی مختلف همچون لبنیات، سبزیجات و میوه، غلات کامل، اسیدهای چرب و… در این برنامه جای داده شوند.
• غذاهای غنی از پروتئین: پروتئین برای حفظ توده‌های عضلانی اهمیت بالایی دارد. باید در یک برنامه غذایی به جذب پروتئین از طریق تخم مرغ، حبوبات، مغزها، گوشت کم چرب و… توجه شود.
• فیبر: همان طور که گفتیم فیبر اصلی ترین منبع غذایی برای عملکرد صحیح دستگاه گوارش است و باید منابع حاوی فیبر در رژیم غذایی سالمند قرار بگیرند.
• چربی سالم: مواد غذایی با چربی سالم همچون ماهی سالمون، آووکادو، مغزها، روغن زیتون و…. منابع مهمی برای جذی اسیدهای چرب و چربی سالم هستند که به میزان کافی باید در ژیم غذایی قرار بگیرند.
• کم کردن قند و نمک: کاهش مصرف قند و نمک نقش مهمی در پیشگیری از دیابت، فشار خون، افزایش وزن و مشکلات قلب و عروق دارند و یک متخصص تغذیه حرفه‌ای به این مورد به صورت ویژه توجه می‌کند.
• حذف غذاهای فرآوری شده: غذاهای فرآوری شده با چربی‌های ناسالم، نمک و قند زیاد باید از رژیم غذایی سالمندان کم شوند و بهترین جایگزین برای آن‌ها مواد طبیعی سالم می‌باشد.
• جذب کالری کافی: بدن سالمند به میزان کالری کمتری نسبت به افراد جوان نیاز دارد و باید برنامه غذایی مغذی و با میزان کالری کم داشته باشد.

چگونه یک برنامه غذایی متعادل برای سالمندان تنظیم کنیم؟ یک برنامه غذایی متعادل برای سالمندان باید به صورتی تنظیم شودکه هم نیازهای خاص آنها تامین شود یعنی در صورت ابتلا به بیماری‌های خاص مواد مغذی مرتبط با آن بیماری به میزان کافی جذب بدن شود هم اینکه وعده‌ها منظم باشند و بهتر است وعده‌های غذایی کوچک با تعداد بیشتر داشته باشند. همچنین غذاها به میزان کافی جذابیت و خوشمزگی داشته باشند که به دلیل تکراری بودن یا طعم خوب نداشتن سالمند به سمت غذاهای چرب و مضر نرود.

بهترین مواد غذایی برای سالمندان

بهترین مواد غذایی برای سالمند غذاهایی هستند که هم برای رفع بیماری‌های حال حاضر آن‌ها مفید باشند هم از ابتلا به بیماری‌های دیگر پیشگیری کنند. همچنین به شادابی و سلامت روانی افراد سالمند کمک کنند. از همه مهم‌تر یک رژیم متعادل و علمی بهتر از رژیم‌ها بدون آگاهی است اما بهترین مواد غذایی برای سالمندان کدامند؟

• پروتئین
• ویتامین‌ها و مواد معدنی
• فیبر
• مایعات کافی

اما این مواد معدنی و ویتامین‌ها با چه روشی تامین می‌شود و منابع حاوی آن‌ها چیست و چه نقشی در رژیم غذایی سالمند دارند؟ در ادامه به این موارد خواهیم پرداخت.

منابع پروتئینی مناسب برای سالمندان

پروتئین یکی از اصلی ترین مواد مورد نیاز بدن برای حفظ عضلات و سلامت جسمی است و بهترین منابع سرشار از پروتئین مواد غذایی همچون گوشت‌های کم چرب مثل مرغ و بوقلمون، تخم مرغ، مغزهایی همچون گردو، حبوبات، ماهی سالمون و سفید، لبنیات، میگو، سویا، دانه هایی همچون کنجد و چیا، کینوا، برنج قهوه ای و … می‌باشند.

نقش ویتامین‌ها و مواد معدنی در رژیم سالمندان

ویتامین‌ها و مواد معدنی نقش مهم و اساسی در حفظ سلامت جسمی سالمندان دارند و جزو مهم‌ترین مواد برای پیشگیری از بیماریهای مختلف هستند. امام مهمترین مواد معدنی و ویتامین که باید در رژیم غذایی قرار بگیرند موارد زیر هستند:

• ویتامین D: ویتامین D نقش مهمی در جلوگیری از پوکی استخوان، بهبود تقویت سیستم ایمنی و… دارد و با منابعی همچون نور خورشید، ماهی چرب، زرده تخم مرغ و… تامین می‌شود.
• کلسیم: کلسیم برای حفظ سلامت استخوان و دندان اهمیت بسزایی دارد و با مصرف لبنیات، سبزیجات با برگ تیره قابل تامین است.
• ویتامین B12: اگر یک سالمند تمایل به حفظ سلامت سیستم عصبی دارد یا یک منبع مناسب برای تولید گلبول‌های قرمز می‌خواهد باید مواد غذایی با ویتامین B12 مصرف کند. نکته مهم این است که با افزایش سن جذب این ویتامین کاهش می‌یابد و بهتر است به مصرف تخم مرغ، لبنیات و گوشت برای جذب آن اهمیت داده شود.
• آهن: آهن مهم‌ترین ماده معدنی برای تولید هموگلوبین و انتقال اکسیژن است که از طریق گوشت قرمز، حبوبات، سبزیجات و… تامین می‌شود.
• زینک: یکی از مواد اساسی برای حفظ سلامت سیستم ایمنی بدن، بهبود آسیب‌های پوستی و حفظ حس چشایی و بویایی می‌باشد و برای دریافت آن باید مواد غذایی همچون غذاهای دریایی، حبوبات و مغزها در برنامه غذایی قرار داده شود.
• ویتامین C: برای تقویت سیستم ایمنی بدن و جذب بهتر آهن باید از ویتامین C غافل نشوید و بهترین منابع آن مرکبات، تون فرنگی و فلفل دلمه ای هستند.
• اسیدهای چرب امگا 3: حفظ سلامت قلب و مغز بدون شک وابستگی زیادی به مصرف درست اسیدهای چرب امگا 3 دارد و بهترین منابع برای تامین آن دانه چیا، گردو و ماهای‌های چرب مثل سالمون است.

غذاهای سرشار از فیبر

فیبر یکی دیگر از مواد مهم برای تقویت سیستم گوارش و کنترل وزن است و به صورت فیبر حل شدنی و فیبر نامحلول وجود دارد. مهم ترین غذاهای سرشار از فیبر که باید در سبد غذایی سالمندان قرار بگیرند موارد زیر هستند:

• حبوبات: حبوباتی همچون عدس، انواع لوبیا و نخود
• غلات کامل: غلاتی مانند جو دوسر، برنج قهوه ای، کینوا و نان
• سبزیجات: کلم بروکلی، هویچ، اسفناج و کلم
• میوه ها: سیب با پوست، موز، توت فرنگی و پرتقال
• آجیل و دانه ها: بادام، گردو، دانه چیا و تخم کتان

به طور کلی برای تامین فیبر بیشتر سعی کنید میوه‌ها را با پوست مصرف نمایید و نوشیدن آب به میزان کافی فراموش نشود.

نوشیدنی‌های مفید برای سالمندان

مایعات نقش مهمی در تامین سلامت جسمی سالمندان دارند و برای تامین آن می‌توان از موادی مثل آب، چای سبز، شیر، آبمیوه طبیعی و حتی نوشیدنی‌های پروتئینی استفاده کرد. نکته ای که مهم است از مصرف نوشیدنی‌های حاوی الکل، قند بالا و کافئین بالا باید خوداری شود و به مصرف کافی نوشیدنی‌های سالم برای سالمندان توجه گردد.

رژیم‌های غذایی مناسب برای سالمندان با بیماری‌های خاص

در زمان تجویز رژیم غذایی برای سالمندان باید به محدودیت‌های مصرف مواد غذایی و نیاز بدن توجه شود. یکی از مهم ترین موارد در ایمن مورد بررسی کمبود ویتامین و املاح معدنی بدن سالمند است. علاوه بر این مهم است که بیماری‌های سالمند بررسی شود و در صورتی که شخص به بیماری‌های خاص مبتلا است بر اساس آن‌ها رژیم غذایی مناسب توسط متخصص تغذیه تهیه شود. در ادامه قصد داریم به بررسی رژیم عذایی مناسب افراد سالمند با بیماری‌های خاص بپردازیم.

رژیم غذایی برای سالمندان دیابتی

مهم‌ترین نکته در تجویز رژیم غذایی سالمندان دیابتی توجه به میزان مصرف قند می‌باشد. بهتر است برای این گروه به نکات و توصیه‌های متخصص تغذیه توجه شود و موارد کلیدی زیر را در نظر بگیرند:

• تنظیم وعده‌های غذایی: سالمندان بهتر است به جای مصرف سه وعده غذایی سنگین پنج وعده کوچک استفاده کنند تا با این روش قند خون در طول روز به طور یکنواخت کنترل شود.
• کربوهیدارت‌های پیچیده: به جای مصرف برنج سفید از برنج قهوه ای، نان سبوس دار، کینوا و جودوسر استفاده کنند.
• پروتئین: منابع کم چرب مثل مرغ بدون پوست، ماهی، عدس، لوبیا و تخم مرغ یک انتخاب مناسب برای سالمندان دیابتی است.
• چربی‌های غیر اشباع: چربی‌های غیر اشباع مانند آووکادو، روغن زیتون، مغزها و دانه‌ها می‌توانند بهترین انتخاب برای جذب چربی‌های سالم باشند.
• محدود کردن قند و نمک: شخص سالمند به خصوص دیابتی باید از مصرف نوشابه، شیرینی، شکر و غذاهای شور پرهیز کند.

به طور کلی علاوه بر موارد ذکر شده باید به میزان جذب کالری، نوشیدن مایعات بدون قند، میوه هایی با قند پایین دقت شود و فعالیت بدنی نیز فراموش نشود. همچنین میزان قند خون بدن سالمند به طور مرتب چک گردد.

رژیم غذایی برای سالمندان مبتلا به فشار خون بالا

فشار خون یکی از عوامل اصلی بروز بیماری‌های قلبی و حتی سکته قلبی و مغزی می‌باشد و برای کنترل آن افراد سالمند باید با یک رژیم غذایی مناسب کنترل فشار خون پیش بروند. در این حالت باید به موارد زیر دقت شود:

• محدود کردن مصرف نمک: نمک نقش مهمی در بالا رفتن فشار خون دارد و بهتر است در روز به میزان 1500 میلی گرم مصرف شود.
• پتاسیم: موز، سیب زمینی، اسفناج، و ماست حاوی پتاسیم هستند و می‌توانند به کاهش فشار خون کمک کنند.
• عدم مصرف چربی‌های اشباع و ترانس: سالمندان مبتلا به فشار خون باید از مصرف غذاهای سرخ کردنی، فرآوری شده و فست فود به طور خاص پرهیز کنند و بیشتر به چربی‌های غیر اشباع مانند روغن زیتون و مغزها روی آورند.
• پروتئین: بهتر است افراد سالمند که مشکل فشار خون بالا دارند از منابع پروتئینی کم چرب مانند ماهی، حبوبات و مرغ بدون پوست استفاده کنند.

به طور خلاصه علاوه بر موارد ذکر شده نوشیدن آب به میزان کافی، پرهیز از مصرف نوشیدنی الکل، کنترل وزن، ورزش یا فعالیت بدنی سبک و مشاوره با متخصص تغذیه برای سالمندان مبتلا به فشار خون بالا مهم است.

 تغذیه مناسب برای پیشگیری از پوکی استخوان

پوکی استخوان با سبک غذایی درست ارتباط مستقیم دارد و باید هم به میزان مصرف مواد غذایی توجه شود هم از مصرف مواد مضر خودداری شود. نکات مهم برای تغذیه مناسب پیشگیری از پوکی استخوان به شرح زیر است:

• کلسیم: افراد بزرگسال باید روزانه حدود 1200 میلی‌گرم کلسیم مصرف کنند و از مواد غذایی همچون ماهی ساردین و سالمون، لبنیات، کلم بروکلی و اسفناج می‌توانند استفاده کنند.
• ویتامین D: نور خورشید، ماهی چرب، و زرده تخم مرغ منابع غنی برای ویتامین D هستند. نکته مهم این است که جذب ویتامین D و کلسیم به طور مستقیم به یکدیگر وابسته است.
• منیزیم: برای تامین منیزیم بدن در سالمندان می‌توان سبزیجات برگ دار، حبوبات و مغزها را توصیه کرد. فراموش نکنیم که منیزیم نقش بسزایی در متابولیسم و جذب کلسیم دارد.
• ویتامین K: ویتامین K یک منبع مناسب برای تشکیل پروتئین‌های استخوانی می‌باشد و با مصرف روغن سویا، کلم، کاهو و اسنفناج تامین می‌شود.

نکته مهم این است که مصرف خودسرانه مواد غذایی به میزان غلط یک کار اشتباه است و بهترین راه مشاوره گرفتن از پزشک تغذیه می‌باشد. علاوه بر موارد ذکر شده باید افراد سالمند جهت پیشگیری از پوکی استخوان مواد حاوی پتاسیم، کم نمک و کم کافئین مصرف کنند و به فعالیت بدنی و ورزش‌هایی همچون پیاده روی اهمیت دهند.

رژیم لاغری اصولی برای سالمندان

اضافه وزن و چاقی زیاد یکی از دلایل بروز بیماری‌های قلبی، مشکلات ستون فقرات، سکته‌های مغزی می‌باشد و باید سالمندان به کنترل وزن خود دقت کنند. برای تجویز رژیم غذایی اصولی برای سالمندان باید نکات زیر رعایت شود:

• توجه به نیازهای تغذیه ای سالمندان: باید بر اساس میزان نیاز بدن و بیماری‌های زمینه و خاصی که سالمند دارد نیاز غذایی مشخص شود و میزان مصرف هر وعده با نظر پزشک متخصص مشخص گردد.
• مصرف چربی‌های سالم: چربی‌های سالم مهم‌ترین مورد برای کنترل وزن و رزیم لاغری اصولی در سالمندان هستند. حذف غذای سرخ کردنی و فست فودها در اولویت است.
• کاهش مصرف شکر: شکر نه تنها باعث افزایش وزن می‌شود بلکه عامل بروز دیابت نیز است و بهتر است در وعده‌های غذایی سالمندان به میزان بسیار کم مصرف شود.
• فعالیت بدنی منظم: ورزش‌هایی همچون پیاده روی، دویدن و رقص برای کنترل وزن مناسب هستند.
• وعده‌های غذایی کوچک و مکرر: به جای سه وعده حجیم وعده‌های کوچک و در فاصله زمانی کم مصرف شود. مصرف میان وعده‌های سالم مثل مغزها، میوه و سبزیجات یک راهکار عالی می‌باشد.

آیا رژیم لاغری برای سالمندان ایمن است؟ بدون شک کنترل وزن و کم کردن آن به میزان درست و اصولی نقش مهمی در حفظ سلامت قلب و عروق، استخوان و پیشگیری از بیماری‌های دیابت و فشار خون بالا دارد.

مواد غذایی نامناسب برای سالمندان

حذف مواد غذایی مضر و نامناسب یک توصیه اساسی برای سالمندان است. معمولا مواد غذایی نامناسب سیری کاذب به دنبال دارند و شخص بعد از زمان کوتاهی مجدد نیاز به مصرف غذا پیدا می‌کند. مهم ترین مواد غذایی نامناسب برای سالمندان نمک، شکر، نوشیدنی‌های قند دار، نوشیدنی‌های الکلی، چربی‌های ترانس و… هستند. در ئنهایت باید توجه کنیم که مهم ترین نکات در یک رژیم غذایی درست برای سالمندان حفظ سلامت جسمی و رعایت نکات تغذیه‌ای برای افزایش انرژی سالمندان می‌باشد.

نکات مهم در تنظیم وعده‌های غذایی سالمندان

در تنظیم وعده‌های غذایی باید نکات مهمی را در نظر گرفت سپس بر اساس آن شرایط؛ متخصص تعذیه یک برنامه مناسب تجویز کند. اما مهم ترین نکات در تنظیم وعده‌های غذایی سالمندان چیست؟

• توجه به وزن سالمند: وزن یکی از مهم‌ترین نکات در زمان تهیه یک رژیم غذایی است و اگر فرد دچار اضافه وزن باشد باید به حذف و کم کردن چربی، نمک و قند توجه شود.
• توجه به بیماری‌های خاص: اگر سالمند به بیماری هایی همچون آلزایمر، دیابت، پوکی استخوان، ناراحتی قلبی و… مبتلا است رژیم غذایی باید بر مبنای کنترل و کاهش بیماری‌ها تنظیم شود.
• توجه به کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی: گاهی بدن افراد سالمند به صورت حاد با کمبود ویتامین‌ها مواجه می‌شود و باید در رژیم غذایی این افراد به مصرف آن ویتامین یا ماده معدنی به میزان کافی توجه شود.

نقش پرستاران در کمک به تغذیه سالم سالمندان

افراد سالمند گاهی در شرایطی قرار دارند که برای حفظ سلامتی باید تحت نظر پزشک متخصص باشند. همچنین در مواردی این افراد برای گذران زندگی روزمره پرستار مخصوص خود را دارند. نقش پرستاران در کمک به تغذیه سالم سالمندان بسیار حائز اهمیت است و باید موارد زیر رعایت شود:

• پیش رفتن بر اساس برنامه غذایی تنظیم شده
• کنترل فشار خون
• کنترل وزن
• کنترل دیابت
• تشویق به فعالیت بدنی
• بررسی آزمایش‌های پزشکی برای میزان نیاز بدن به جذب ویتامین و مواد معدنی

آیا پرستاران می‌توانند در تغذیه سالمندان کمک کنند؟ در پاسخ به این سوال باید با صراحت بگوییم که حضور پرستاران مجرب و متعهد نقش مهمی در تغذیه درست سالمندان دارد و با توجه به دانشی که این افراد دارند با دقت بالا به سبک تغذیه سالم سالمندان رسیدگی می‌کنند.

تماس با موسسه توانبخش برای دریافت خدمات پرستاری و تغذیه‌ای در منزل

با توجه به نکاتی که ذکر شد برای داشتن یک رژیم مناسب باید خودسرانه عمل نکرد بلکه با بررسی‌های پزشک متخصص مناسب ترین رژیم غذایی برای سالمندان تنظیم شود که تمامی نیازهای جسمی شخص در نظر گرفته شود. اگر به دنبال خدمات تخصصی در زمینه تغذیه سالمندان هستید، موسسه پرستاری توانبخش آماده ارائه خدمات پرستاری و مشاوره تغذیه در منزل است. همین حالا با ما تماس بگیرید!