علت و علائم از کار افتادن کلیه (نارسایی کلیه)

حتماً شما هم اصطلاح از کار افتادن کلیه را شنیده‌اید. در واقع کلیه‌ها یک جفت اندام هستند که در ناحیه کمر قرار دارند. یک کلیه در هر طرف ستون فقرات انسان قرار دارد که خون را فیلتر می‌کنند و سموم را از بدن خارج می‌کنند. این سموم به مثانه می‌روند و با ادرار دفع می‌شوند اما زمانی که کلیه قادر به انجام تصفیه کافی مواد زائد از خون نباشد از نظر پزشکی، فرد دچار نارسایی حاد کلیه شده است.

در این مقاله قصد داریم علائم از کار افتادن کلیه، نحوه تشخیص آن و راه‌های پیشگیری از نارسایی کلیه را مرور کنیم.

کلیه‌ها چه کار می‌کنند؟

کلیه‌های شما اندام‌های لوبیایی شکلی به اندازه مشت شما هستند. آن‌ها زیر قفسه سینه شما، به سمت کمر قرار دارند. اکثر مردم دو کلیه دارند، اما شما می‌توانید تنها با یک کلیه خوب زندگی کنید تا زمانی که درست کار کند.

کلیه‌ها چندین کار دارند که یکی از مهم‌ترین کارها کمک به بدن برای دفع سموم است و هنگامی که شما به بیماری کلیه دچار شوید یا در کل این اندام به درستی کار نکند، مواد زائد در بدن جمع می‌شود. در نهایت بدون درمان می‌میرد؛ البته بسیاری از افراد می‌توانند نارسایی کلیه را با درمان مناسب مدیریت کنند.

علائم از کار افتادن کلیه چیست؟

اگر آسیب کلیه به کندی پیشرفت کند، علائم از کار افتادن کلیه به مرور زمان ایجاد می‌شود. از دست دادن عملکرد کلیه می‌تواند باعث تجمع مایعات یا مواد زائد بدن یا مشکلات الکترولیت شود که بسته به شدت آن، علائم زیر مشاهده می‌شود:

• حالت تهوع
• استفراغ
• از دست دادن اشتها
• خستگی و ضعف
• مشکلات خواب
• کم و بیش ادرار کردن
• کاهش تیزبینی ذهنی
• گرفتگی عضلات
• تورم پا و مچ پا
• پوست خشک و خارش‌دار
• فشار خون بالا (فشار خون بالا) که کنترل آن دشوار است
• تنگی نفس، اگر مایع در ریه‌ها جمع شود
• درد قفسه سینه، اگر مایع در اطراف دیواره قلب جمع شود

به طور کلی، نارسایی کلیه دارای 5 مرحله است که در مراحل اولیه علائم قابل توجهی ایجاد نمی‌کند و بنا به اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، حدود 90 درصد از افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه نمی‌دانند که به آن مبتلا هستند اما با پیشرفت بیماری کلیوی، علائم از کار افتادن کلیه شامل موارد زیر خواهد بود:

• کاهش مقدار ادرار
• تورم پاها، مچ پاها و پاها به دلیل احتباس مایعات ناشی از نارسایی کلیه‌ها در دفع ضایعات آب
• تنگی نفس غیر قابل توضیح
• خواب آلودگی یا خستگی بیش از حد
• حالت تهوع مداوم
• گیجی
• درد یا فشار در قفسه سینه
• تشنج
• کما

همانگونه که گفته شد، علائم اولیه بیماری کلیوی، اغلب غیراختصاصی هستند یعنی وجود این علائم به معنای ابتلای صد در صدی به نارسایی کلیه نیست و ممکن است بیماری دیگری منجر به بروز این علائم شده باشد اما از آنجایی که کلیه‌ها عضو بسیار حساس و حیاتی برای انسان محسوب می‌شود؛ بهتر است با مشاهده این علائم به ویژه در صورت تکرار برای تشخیص از کار افتادن کلیه به دنبال پیگیری‌های پزشکی و مراقبت‌های اورژانسی باشید.

انواع نارسایی‌ کلیه

چنانچه کلیه‌ها نتوانند درست کار کنند، بدن فرد مملو از سموم مختلف می‌شود که در نهایت باعث نارسایی کلیه خواهد شد. در پاسخ به این سوال که آیا از کار افتادن کلیه باعث مرگ می‌شود، باید بگوییم بله. چنانچه این بیماری ادامه پیدا کند و درمان نشود، می‌تواند تهدید کننده زندگی فرد باشد. پنج نوع مختلف از این بیماری وجود دارد که در ادامه به توضیح مختصر در مورد هر کدام خواهیم پرداخت.
• نارسایی حاد کلیه
این بیماری زمانی رخ می‌دهد که کلیه به صورت ناگهانی از کار افتاده و درست کار نکند.
• نارسایی مزمن کلیه
این بیماری در طول زمان رخ می‌دهد و می‌تواند به ۵ نوع مختلف تقسیم بندی شود.
• نارسایی حاد پیش کلیوی
در این مورد جریان خون به اندازه کافی به کلیه‌ها نمی‌رسد و می‌تواند باعث نارسایی حاد پیش کلیوی شود. اگر جریان خون به اندازه کافی به کلیه‌ها نرسد، سموم در خون فیلتر نخواهند شد. درمان از کار افتادن کلیه در این بیماری با تشخیص علت کاهش جریان خون امکان‌پذیر است.
• نارسایی مزمن پیش کلیوی
زمانی که به مدت طولانی به کلیه‌ها خون کافی نرسد، این عضو شروع به کوچک شدن کرده و عملکرد خود را از دست خواهد داد.
• نارسایی حاد کلیوی ذاتی
این نوع نارسایی می‌تواند ناشی از ضربه‌های مستقیم به کلیه باشد. از علل دیگر آن می‌توانیم به ایجاد اضافه بار سموم اشاره کنیم. زمانی که اکسیژن کافی به کلیه‌ها نرسد، فرد دچار نارسایی حاد کلیوی ذاتی می‌شود. ایسکمی ناشی از خونریزی شدید، انسداد رگ‌های خونی کلیوی، شوک و… می‌تواند باعث این بیماری شود.
• نارسایی مزمن پس کلیوی
چنانچه مجاری ادراری به مدت طولانی دچار انسداد شود، می‌تواند باعث ایجاد این بیماری شده و در نهایت فرد را دچار عوارض از کار افتادن کلیه می‌کند.

علل نارسایی کلیه

به گفته بنیاد ملی کلیه، دو عامل شایع فشار خون بالا و دیابت از اصلی‌ترین فاکتورهای ریسک ابتلا هستند اما نارسایی کلیه می‌تواند نتیجه شرایط یا علل مختلفی باشد و از آنجا که تشخیص از کار افتادن کلیه کار آسانی نیست؛ بنابراین بهتر است بدانیم که دلایلی که باعث بیماری مزمن کلیه می‌شوند، عبارت‌اند از:

• دیابت نوع 1 یا نوع 2 +(مراقبت از کلیه در بیماران دیابتی)
• فشار خون بالا
• گلومرولونفریت، التهاب واحدهای فیلتر کننده کلیه (گلومرول)
• نفریت بینابینی، التهاب لوله‌های کلیه و ساختارهای اطراف آن
• بیماری‌های ارثی کلیوی یل پلی کیستیک
• انسداد طولانی مدت مجاری ادراری
• ریفلاکس مجرای ادراری
• عفونت مکرر کلیه که پیلونفریت نیز نامیده می‌شود. + (عفونت کلیه چیست؟)

همچنین دیابت، فشار خون بالا، بیماری قلبی (قلبی عروقی)، سیگار کشیدن، چاقی، سابقه خانوادگی بیماری کلیوی، ساختار غیر طبیعی کلیه، سن بالاتر و استفاده مکرر از داروهایی که می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند؛ عواملی هستند که می‌توانند خطر ابتلا به بیماری مزمن کلیه را افزایش دهند.

برای پیشگیری از نارسایی کلیه بهتر است، عوامل خطر ابتلا را بشناسیم و در صورت داشتن عوامل ابتلا، توجه بیشتری به علائم و نشانه‌ها داشته باشیم چراکه تشخیص زودهنگام بیماری، کمک شایانی به روند درمان آن می‌کند.

تست‌های تشخیصی نارسایی کلیه

پزشک می‌تواند با بررسی علائم نارسایی کلیه و انجام چندین آزمایش به تشخیص این بیماری بپردازد. برخی از رایج‌ترین آزمایشات را می‌توانیم شامل موارد زیر بدانیم.

آزمایش ادرار

پزشک ممکن است جهت تست هر مورد غیر عادی مانند دفع پروتئین و یا وجود گلوکز در ادرار، از بیمار یک نمونه ادرار بگیرد. علاوه بر آن، پزشک با انجام آزمایش رسوب ادرار و بررسی گلبول‌های قرمز و سفید خون می‌تواند به تشخیص بهتر خود کمک کند. درمان از کار افتادن کلیه با تشخیص زود هنگام بسیار آسان‌تر است.

اندازه‌گیری حجم ادرار

یکی دیگر از آزمایشات برای تشخیص این بیماری، اندازه‌گیری برون‌ده ادرار است. به عنوان مثال اگر خروجی ادرار کم باشد، نشان می‌دهد که در مجاری ادرار انسداد رخ داده است و می‌تواند باعث ایجاد بیماری و یا صدمات متعددی به فرد شود. در حقیقت کم شدن حجم ادرار می‌تواند یکی از علائم نارسایی کلیه به شمار آید.

نمونه خون

پزشک با درخواست آزمایش خون جهت اندازه گرفتن مواردی که کلیه‌ها آن‌ها را فیلتر می‌کنند، می‌تواند بررسی‌های خود را کامل‌تر کند. موادی مانند نیتروژن، کراتینین، اوره و… از ادرار دفع می‌شوند. افزایش سریع سطوح این مواد در ادرار می‌تواند از نشانه‌های نارسایی به شمار آید.

تصویربرداری

گاهی اوقات پزشک از بیمار آزمایش‌هایی مانند ام آر آی، سونوگرافی و سی تی اسکن درخواست می‌کند. این آزمایشات تصاویری از کلیه و مجاری ادراری را جهت شناسایی انسداد و یا دیگر مشکلات ارائه می‌دهند.

نمونه بافت کلیه

گاهی اوقات نیز نمونه بافت کلیه جهت تشخیص رسوبات غیر عادی، ارگانیز‌های عفونی و یا اسکار بررسی می‌گردد. پزشک با بیوپسی از کلیه، به جمع آوری نمونه بافت پرداخته و بر اساس آن تشخیص خود را انجام می‌دهد.

پیشگیری از نارسایی کلیه

پیشگیری از نارسایی کلیه با هوشیاری خود فرد به خوبی قابل انجام است چراکه در مورد این بیماری، علل و علائم به دقت بررسی و مشخص شده و فرد با شناخت جسم و دقت در وضعیت جسمانی می‌تواند تا حد زیادی حتی با داشتن عوامل خطرآفرین نیز از ابتلا به بیماری جلوگیری کند.

به طور کلی برای حفظ سلامت کلیه‌ها و داشتن بالاترین عملکرد و همچنین پیشگیری از نارسایی کلیه، راهکارهای زیر توصیه می‌شود:

• دستورالعمل‌های مربوط به داروهای بدون نسخه را دنبال کنید: هنگام استفاده از مسکن‌های بدون نسخه، مانند آسپرین، ایبوپروفن (ادویل، موترین IB) و استامینوفن (تیلنول)، دستورالعمل‌های روی بسته را دنبال کنید. مصرف بیش از حد مسکن‌ها برای مدت طولانی می‌تواند منجر به آسیب کلیه شود.
• وزن سالم را حفظ کنید: اگر وزن مناسبی دارید، آن را با فعالیت بدنی در بیشتر روزهای هفته حفظ کنید. اگر نیاز به کاهش وزن دارید، با پزشک خود در مورد استراتژی‌های کاهش وزن سالم صحبت کنید.
• سیگار نکشید: سیگار کشیدن می‌تواند به کلیه‌های شما آسیب برساند و آسیب کلیوی موجود را بدتر کند. اگر سیگاری هستید، با پزشک خود در مورد راهکارهای ترک سیگار صحبت کنید. گروه‌های حمایتی، مشاوره و داروها همگی می‌توانند به شما کمک کنند تا این کار را متوقف کنید.
• شرایط پزشکی خود را با کمک پزشک خود مدیریت کنید: اگر بیماری یا شرایطی دارید که خطر ابتلا به بیماری کلیوی را افزایش می‌دهد، با پزشک خود برای کنترل آن‌ها همکاری کنید. از پزشک خود در مورد آزمایش‌ها برای بررسی علائم آسیب کلیه بپرسید.
• سبک زندگی سالم را در اولویت قرار دهید. فعال باشید و یک رژیم غذایی معقول و متعادل داشته باشید و از نوشیدن الکل اجتناب کنید.

کلیه‌های شما با خلاص شدن از شر مواد زائد و مایعات اضافی، یک کار مهم در بدن شما انجام می‌دهند. اگر نارسایی کلیه دارید، کلیه‌های شما دیگر به طور مؤثر کار نمی‌کنند. درمان بیماری مزمن کلیوی بر کاهش سرعت پیشرفت آسیب کلیه متمرکز است که معمولاً با کنترل علت انجام می‌شود.

فراموش نکنید که بیماری کلیه مراحل مختلفی دارد که در اغلب موارد با کنترل علت بهبود پیدا می‌کند اما بیماری مزمن کلیه می‌تواند به نارسایی کلیه در مرحله نهایی پیشرفت کند که بدون فیلتر مصنوعی (دیالیز) یا پیوند کلیه کشنده است پس اگر در عملکرد کلیه خود اختلالی احساس می‌کنید بهتر است موضوع را جدی بگیرید و تحت مراقبت پزشکی باشید.

درمان نارسایی‌های کلیه

روش‌های مختلفی برای درمان از کار افتادن کلیه و نارسایی آن وجود دارد. نوع درمان بر اساس تشخیص پزشک و بررسی علل نارسایی و همچنین مرحله بیماری می‌تواند متفاوت باشد. در ادامه به بررسی برخی از این درمان‌ها می‌پردازیم.

دیالیز

ممکن است برخی از افراد با شنیدن نام این بیماری نگران شده و از خود بپرسند آیا از کار افتادن کلیه باعث مرگ می‌شود؟ در پاسخ به این سوال می‌توانیم بگوییم که امروزه با پیشرفت علم، درمان بیماری‌ها بسیار راحت‌تر شده است. دیالیز یکی از این درمان‌ها محسوب می‌شود. این روش به کمک دستگاه باعث فیلتر شدن خون و تصفیه آن می‌شود. در واقع دستگاه دیالیز، عملکرد کلیه را انجام می‌دهد. بر اساس نوع دیالیز، ممکن است از دستگاه بزرگ و یا یک کیسه کاتتر قابل حمل استفاده شود. بیمارانی که دیالیز می‌شوند، باید از رژیم کم پتاسیم و کم نمک نیز پیروی کنند. عوارض از کار افتادن کلیه می‌تواند با انجام دیالیز کمی بهبود پیدا کند.

پیوند کلیه

یکی دیگر از روش‌های درمان، پیوند کلیه است. اگر فردی کلیه جدید دریافت کند، نیازی به دیالیز نخواهد داشت. اما مشکلی که وجود دارد این است که دریافت کلیه اهدایی که با بدن بیمار سازگار باشد، می‌تواند مدت زمان زیادی طول بکشد. چنانچه اهدا کننده زنده وجود داشته باشد، این روند بسیار سریع‌تر پیش خواهد رفت. جراحی پیوند نمی‌تواند گزینه درمانی خوبی برای همه افراد باشد. علاوه بر آن، پیدا کردن جراح موفق نیز بسیار اهمیت دارد. در پیوند کلیه، جراح، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی را تجویز کرده تا از دفع کلیه جدید در بدن بیمار جلوگیری شود. این داروها می‌تواند عوارض جانبی خاصی هم داشته باشد. در برخی موارد نیز این عوارض بسیار جدی گزارش شده است. فرد بیمار باید با پزشک خود درباره این مورد که آیا فرد مناسبی برای پیوند کلیه است یا خیر صحبت کند.

اصلاح سبک زندگی

کاهش مصرف الکل و ایجاد تغییراتی خاص در رژیم غذایی می‌تواند به جلوگیری از بروز این بیماری و پیشرفت آن کمک کند. اصلاح رژیم غذایی در فرد بیمار می‌تواند به پاکسازی کلیه کمک کرده و شرایط او را بهبود ببخشد.

کاهش مصرف الکل

چنانچه نارسایی کلیه دارید و مصرف کننده الکل هستید، کلیه‌های شما مجبور هستند که بسیار سخت‌تر از قبل کار کنند تا به تصفیه خون بپردازند. الکل در سیستم بدن متابولیزه نمی‌شود. به همین خاطر گاهی فرد مجبور به دیالیز خواهد شد تا سموم از خون خارج شود. شراب و آبجو هم مقادیر زیادی فسفر دارند. در پاسخ به این پرسش که از کار افتادن کلیه باعث مرگ می‌شود، باید بگوییم که بله. در شرایطی که کلیه‌ها نتوانند خون را فیلتر کنند، فرد دچار مشکلات قلبی شدید شده و حتی می‌تواند منجر به مرگ هم شود. فرد بیمار باید با پزشک خود مشورت کرده و میزان مصرف الکل را محدود کند. حذف کامل الکل در رژیم غذایی این بیماران می‌تواند بهترین گزینه باشد و عوارض از کار افتادن کلیه را کاهش دهد.

تغییرات رژیم غذایی

چنانچه فرد دچار علائم نارسایی کلیه شود، داشتن یک رژیم غذایی خاص برای او ضروری است. دستورالعمل‌های غذایی در بیمار کلیوی می‌تواند به بهبود علائم او کمک کند. در ادامه برخی از توصیه‌ها را یادآوری می‌کنیم.
• محدود کردن پتاسیم و سدیم
میزان مصرف این دو ماده حتماً باید بررسی شده و پیگیری شود. بهتر است روزانه کمتر از ۲۰۰۰ میلی‌گرم سدیم و پتاسیم مصرف شود.
• محدود کردن فسفر
مقدار فسفری که توسط فرد بیمار مصرف می‌شود باید محدود شود. بر اساس منابع معتبر، این میزان کمتر از ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز است.
• پیروی از دستورات مصرف پروتئین
اگر فرد در مراحل بیماری کلیوی زودرس و یا متوسط باشد، باید مصرف پروتئین را کاهش دهد. اما در مراحل نهایی نارسایی، مطابق با توصیه پزشک، پروتئین مصرفی بیشتر می‌شود.
علاوه بر تمامی مواردی که در بالا گفته شد، گاهی اوقات پزشک پس از مشاهده علائم نارسایی کلیه، فراتر از دستورالعمل‌های کلی از بیمار می‌خواهد که از مصرف برخی از غذاها نیز اجتناب کند. اما اگر دچار این دست از مشکلات شدید و مراقبت از خودتان برایتان مشکل است، می‌توانید از خدمات پرستار بیمار در منزل استفاده نمایید. در صورتی که در این‌باره یا در مورد هزینه تزریق سرم در منزل سوالی دارید، لطفا در قسمت کامنت‌ها بپرسید.

همچنین شما می‌توانید با مقاله «برای شستشوی کلیه چه بخوریم؟» با ما همراه باشید.